Oblast digitalne humanistike temelji se na uverenju da živimo u svetu u kome niko sâm ne stvara, ne reguliše i ne širi znanje ili kulturu. Od univerziteta se očekuje da stvaraju originalne digitalne modele (mrežu, blogosferu, digitalne biblioteke itd.) i novine u tim oblastima. Oni treba da doprinesu uspostavljanju mreže proizvodnje, razmene i širenja znanja. Otvorenost i slobodan pristup izvorima informacija predstavljaju osnovni princip. Digitalna humanistika obuhvata muzeje, biblioteke, arhive, otvorene galerije, demokratizaciju znanja i kulture, ukidanje granica između prirodnih i društvenih nauka, intelektualnu kreativnost, kombinovanje medija, a ponekad i digitalnu anarhiju i vrednovanje kreativnih kopija jednako kao i originala. U ovom tekstu autorka najpre opisuje prednosti i ograničenja digitalne humanistike, a potom izdvaja sajber feminizam kao feminističku verziju digitalne humanistike, novu tehnokulturu, ali i opoziciju patrijarhalnom akademskom diskursu.

Bolničarke su imale dvojaku ulogu tokom Prvog svetskog rata. S jedne strane, one su bile svedoci ratnih iskustava muškaraca i predstavljale su vezu između doma i fronta, tako što su, na primer, pisale pisma rodbini. S druge strane, one su bile aktivne učesnice jer su pružale negu i bile bliže frontu nego većina pripadnica njihovog pola, što je ponekad stvaralo nejasnu granicu između muškog (borca) i ženskog (civila). Složen odnos između pasivnih svedoka i aktivnih učesnika bolničarke su često izražavale u svojim spisima. U ovom radu razmotrena su dela koja su nastala tokom i posle rata u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Fokus je na narativnim tehnikama koje su koristile bolničarke kako bi prenele svoja iskustva, kao i na nekim ključnim temama koje se javljaju u njihovim memoarima. U radu se suprotstavljaju i porede narativi nastali tokom i posle rata. Pokazalo se da dela nastala tokom rata često svedoče o teškoćama koje su njihove autorke imale da pronađu formu i glas koji bi odgovarali novom kontekstu u kojem su se našle, dok je u posleratnim delima izražena tendencija ka uklapanju ovog iskustva u postojeće modele književnog stvaralaštva. Međutim, u obema vrstama memoara moguće je uočiti napetost između posmatrača i učesnika – želju da se deluje kao kanal kroz koji bi muško iskustvo moglo biti izraženo, ali i da se, istovremeno, omogući da se čuje glas žena mobilisanih u „aktivnoj službi“.

Organizovanje žena u Srbiji počelo je još u drugoj polovini 19. veka. Prvo se okupilo Jevrejsko žensko društvo 1874, a već naredne 1875. osnovano je i Beogradsko žensko društvo. Osnovni ciljevi ovog društva bili su humanitarni. Ubrzo su članice svoju delatnost usmerile i na medicinsko polje jer su već 1876. godine u vreme Prvog srpsko-turskog rata osnovale svoju bolnicu u kojoj su negovale ranjenike. Društvo „Knjeginja Ljubica“ osnovano je 1899. godine na čelu sa predsednicom Milkom Vulović. Njihova delatnost je bila pre svega usmerena na pružanje pomoći srpskom narodu u Staroj Srbiji. Društvo Kolo srpskih sestara nastalo je 1903. Osnivačice su bile Nadežda Petrović i Delfa Ivanić. Pored mnogobrojnih humanitarnih i obrazovnih akcija, kao i stalne borbe za prava žena, ova društva su među svojim najznačajnijim ciljevima imala i obuku članica za bolničarke. Beogradsko žensko društvo je još 1875. godine otvorilo prvi kurs za obuku, dok je drugi pokrenulo Kolo srpskih sestara 1906. „Računalo je se da na taj način Srpkinje dobrovoljno odsluže svoj vojnički rok.“, zapisala je kasnije Delfa Ivanić. Organizacijom kurseva ženska društva su na početku Balkanskih ratova uspela da mobilišu jednu „žensku vojsku“ – vojsku milosrđa, kako su ih tada nazivali. Ženska društva su pred izbijanje rata ministarstvu vojnom predala spisak od 1.500 obučenih bolničarki koje su odmah stavljene na raspolaganje vojnom sanitetu.

Odziv i učešće žena u narodnooslobodilačkim odredima bili su veliki, neočekivani i neplanirani od strane komunističkog vođstva. Za razliku od ostalih krajeva Jugoslavije, partizanskim odredima u Srbiji uglavnom su pristupale obrazovane mlade žene koje su već bile angažovane u komunističkoj organizaciji, a pri tome i životno ugrožene usled svoje orijentacije. Njih je motivisala borba za slobodu, dok je svest o obećanoj emancipaciji postojala, ali nije imala presudnu ulogu. Značajan broj žena priključio se ustanku 1941, ali su nakon njegovog sloma mnoge bile odbačene i prepuštene stradanju. Stupanje žena u odrede je značajno smanjeno tokom 1942. Tokom 1944. opada broj žena koje se priključuju odredima, a 1945. dolazi do njihove masovne demobilizacije. Iako kratkotrajna, aktivnost žena u partizanskim jedinicama ostavila je značajan trag, a njihov prijem, osim obezbeđivanja dodatne ljudske snage, poslužio je i za potvrdu predratnog zalaganja za ravnopravnost od strane komunističkog pokreta.

U istorijskim, društveno-političkim i umetničkim dokumentima iz Prvog svetskog rata, bezimeni lik žene se, poput senke, nadvija nad stravične događaje i golgotu, nad bolest i smrt. U želji da definišemo Njene konture i rekonstruišemo Njenu priču – proučavali smo stvaralaštvo umetnica koje su iskustvo Prvog svetskog rata transponovale na literarnu ravan. Jedno od ključnih mesta ove ženske arhive zauzima zbirka priča Mučenice i grešnice Drage Jovanović (1885‒1975) – srpske književnice koja je diplomirala književnost na univerzitetu u Ženevi 1911. godine, gde je i osvojila prvu nagradu za psihološko-dramsku poemu Noć u Veneciji (1909). U prvoj polovini 20. veka objavila je romane Bez imena (1929), Verin slučaj (1963), zbirku pripovedaka Mučenice i grešnice (1937), Mozaik stvarnosti i snova (1965), pripovetku „Majka“ (1961), zbirku poema San letnje noći (1933) i dramu Jesenja noć – zimska noć (1966). U svojim delima je istraživala problematiku materinstva, vanbračne trudnoće u tradicionalnom društvu, ljubavi, bolesti i smrti. U zbirci pripovedaka Mučenice i grešnice, nekada popularna, a danas potpuno zaboravljena književnica Draga Jovanović postavila je okvire ženskog ratnog prostora u Srbiji 1915. godine, osvetljavajući život iz različitih uglova „mučenica“ i „grešnica“, prinuđenih da se uhvate u koštac sa užasima siromaštva, robovanja, gladi i smrti. Analiza će pokazati da je pred nama relevantno umetničko svedočanstvo o ženskom polu rata, koje nosi subverzivnu i uznemirujuću poruku o smislu žrtvovanja. Delo se nameće svojim estetskim vrednostima, te zaslužuje ponovno objavljivanje, akademsku pažnju i nova naučna istraživanja.

Između objavljivanja prvog romana Virdžinije Vulf, Izlet na pučinu (1915), i objavljivanja romana Gospođa Dalovej (1925), prošlo je deset godina, tokom kojih se dogodio Prvi svetski rat, ostavivši za sobom nesagledive posledice po društvo i kulturu. U prvom, takozvanom predratnom romanu spisateljke, uočavaju se nagoveštaji rata, i kroz komentare likova se razotkriva ideologija koja je britanskoj naciji dugo bila usađivana. U drugom, posleratnom romanu, mogu se pak sagledati posledice i traume Prvog svetskog rata. Osnovna ideja ovog rada je da se prikaže stanje svesti junaka pre i posle rata i da se ukaže na drastične posledice koje je rat za sobom ostavio. Još jedan cilj ovog rada jeste da se ukaže na kritički stav Virdžinije Vulf, proistekao iz njenog naglašenog pacifizma.

Cilj ovog rada je da kroz analizu knjige Dnevnik: 1942-1944 (Journal, 1942-1944) Elen Ber (Hélène Berr), u ženetovskim terminima transtekstualnosti, intertekstualnosti i palimpsesta, dokaže pripadnost ovog teksta sferi knjiženstva i mapira slojeve zapisa kojima se mlada pariska Jevrejka pretvara od pasivne žrtve u misleću aktivistkinju tragičnog otpora. Dnevnik, vođen tokom dve ratne godine, počinje posvetom na knjizi koju je dobila od Pola Valerija, a potom se nastavlja, protkan citatima Kitsa, Šekspira, Konrada, Luisa Kerola, opaskama o muzici Baha i Šopena, o engleskoj sintaksi... Intertekstualni i palimpsestni tekst kroz obilje pomenutih naslova (datih u odvojenom spisku na kraju izdanja), citata, referenci na muzička i slikarska dela ocrtava suptilne korake sazrevanja: put saznanja o neminovnosti delanja vođenog spoznajom predodređene žrtve, o obavezi borbe koja će obezbediti „trijumf želje za srećom nad svešću o neminovnoj tragediji “ (Modiano). Nanosi ličnih sećanja i anala kolektivne istorije smenjuju se i „sudaraju“, kao prema obrascu fantastičnog realizma, u kome poremećaj, „iskok“, nastaje kada dva sveta uporednog postojanja slučajno dođu u kontakt. Transtekstualnost je pojmljena kao sve što dovodi jedan tekst u vezu sa drugim tekstovima (uključujući i intertekstualnost svedenu na citat, plagijarizam, aluziju) i prepoznatljiva je naznakama - invarijantnim bez obzira na čitaoca - datim u samom tekstu. Palimpsestnost je, pak, identifikacija tekstova koji prosijavaju kroz osnovni tekst, pre imanentna čitaočevom doživljaju nego originalnim zapisima. Sloboda i inspiracija čitateljki u potonjem procesu nanose još jedan sloj knjiženstva.

U radu se polazi od proznog opusa relativno neistražene književnice Vere Obrenović-Delibašić (1906) koja je sudjelovala u bosanskohercegovačkom književnom životu između dva svjetska rata, pišući većinom poeziju i pripovijetke, da bi nakon rata objavljivala romane tematski usmjerene na narodni ustanak i antifašističku borbu (Kroz Ničiju zemlju 1948. i 1950, Višnja iz Ničije zemlje 1971), kao i pripovijetke (Zore nad mahalama 1955). Upravo ta proza i narativ revolucije primarni je interes ovog rada, uz nastojanje da se priča o narodnooslobodilačkoj borbi istraži u fokusu pitanja o emancipirajućim potencijalima priče i njome reprezentirane (r)evolucije. U radu se propituje simbolički diskurs realnosti jednog vremena, jedne ideologije, kulture, društva ili povijesti. Postavlja se pitanje pokreće li ta proza, pripovijedajući revoluciju, ujedno i moguće scenarije emancipacije pojedinca od patrilinearne zajednice koja u antifašističkom nastojanju revolucionira i svoje načine života, i ako to čini, kakve modele slobode, istine ili pravde nudi kad je u pitanju status žene u tom svijetu. Ima li uopšte takvog zastupanja u ovoj prozi? Drugim riječima: kako se u prozi Vere Obrenović- Delibašić reprezentiraju modeli roda, doma, domovine, slobode kada uz te formule smisla stoji ime žene? 

Rad se bavi čitanjem romana Skretnice bosanskohercegovačke spisateljice Jasmine Musabegović, napisanog 1986. godine. Radnja romana smještena je u međuratni i period Drugog svjetskog rata, a prati s jedne strane raspad begovske porodice i klasnog jakog identiteta, a na drugoj nadolazeću naraciju o konstituiranju građanstva i jednog novog unitarnog (nad)nacionalnog identiteta u momentima kada se tokom ratnog vremena formira antifašistički, partizanski pokret otpora. Dodatno se zapletena bosanskohercegovačka politika identifikacijā komplikuje, jer se narativ provlači kroz žensko, feminilno iskustvo glavne junakinje Fatime, koje u tekstu postaje mjesto razlikovanja i mjesto subverzije, kako Povijesti, tako i svih hijerarhizirajućih ideologija kodiranja sopstva. Naspram njih postavljamo topologiju doma, a cilj je ispitati da li reverzibilnost domu govori nešto i o potrebi priznavanja stigmatski i konvencijski sekundarne topologije u autentizaciji sopstva? Ujedno, rad postavlja tezu o ambivalentnosti narativa: mitizacija ženske uloge, majke-čuvarice doma u ratnom (ne)vremenu vis-a-vis pitanje samoizbora, tj. onoga što Džudit Batler (Judith Butler) naziva agensnost i kapacitet djelovanja.

Književno stvaralaštvo Milke Žicine (1902–1984) dugi niz godina bilo je nedovoljno priznato od istraživača literature, a njegova interpretacija je bila ograničena skoro isključivo na dva romana iz vremena između dva rata (Kajin put, 1934 i Devojka za sve, 1940), analizirana u uskom okviru socijalne literature. Mogućnost reinterpretacije dela pojavila se po objavljivanju logorske proze autorke, koja spada u umetnički istaknuta svedočanstva vremena Informbiroa. Osnovni ciljevi ovog rada jesu analiza dva teksta logorske proze Žicine – Sve, sve, sve…(2002) i Sama (2009) – koji predstavljaju njene pokušaje da se izbori sa teškoćama na koje je naišla posle izlaska iz logora, kao i predstavljanje strategija koje su autorki služile da izađe na kraj sa teretom sopstvenog iskustva tokom perioda izolacije i posle izdržavanja kazne.

Rad pokazuje na koji se način mogu dovesti u vezu termin ženska pesma Vuka Karadžića i savremena promišljanja roda. Uslovljenost usmenih tekstova kontekstom relativizuje opoziciju muško/žensko u značenju kultura/priroda, javno/privatno. S obzirom na to da neke foklorne žanrove dominantno stvaraju i prenose žene, kao i da je naučnicama na terenu teško da zapišu muške tekstove, rodni aspekt procesa usmenog stvaranja, kao i proučavanja usmene kulture pokazuje se kao važan. Heterogeni korpus usmene lirike obrazuje različite kulturne modele i potvrđuje kulturnu hetrarhiju, pri čemu žene i devojke dobijaju različite atribute – mogu biti poslušne i potčinjene, ali i neposlušne i moćne. Posebna pažnja posvećuje se Karadžićevom indirektnom određenju religijske sfere kao ženske, pri čemu obredni kontekst, u zavisnosti od perspektive posmatranja, može biti subverzivan ili potvrđivati postojeći poredak. Maske koje prate obredne pesme i prakse pokazuju se kao posebno značajne za promišljanje rodnih identiteta jer učestvuju u njihovoj relativizaciji.

U poeziji savremene srpske pesnikinje Marije Knežević (1963) lirski glas se javlja i u muškom i u ženskom rodu, baš kao što se poistovećuje sa svim gramatičkim licima, u jednini i u množini, naročito negujući odnos između prvog i drugog lica jednine, kao u knjizi pod naslovom Moje drugo ti (2001). Pesnikinja tematski dotiče sadržaje koje su vreme, prostor, istorija, politika i svakodnevica donosili: političke, državne i ekonomske tranzicije, ratove, emigraciju, ekonomsku krizu, (ne)kulturu, svakodnevni život u privatnoj i u javnoj sferi, kao i njegov odraz u medijima. Marija Knežević je budna, hipersenzibilna hroničarka vremena, čijim širom otvorenim čulima, pronicljivom duhu i pesničkoj veštini polazi za rukom da simbolički posreduje brojne doživljaje sveta, među kojima se najvećma ističe upravo – ženski. U okviru ženskog doživljaja sveta posebno su simbolički, metaforički, metonimijski, neretko i posredstvom antifraze, paradoksa i ironije, naglašeni vidovi pesničkog i svakog drugog ženskog stvaranja. U dimenziji pesničkog održava se rodna ambivalencija, dok su drugi vidovi ženskog stvaranja jasno rodno određeni. Ovaj rad u vidokrugu ima celokupni poetski opus Marije Knežević (Elegijski saveti Juliji, 1994; Stvari za ličnu upotrebu, 1994; Doba Salome, 1996; Moje drugo ti, 2001; Dvadeset pesama o ljubavi i jedna ljubavna, 2003; Intactum, 2005; Uličarke, 2007; Šen, 2011, Tehnika disanja, 2015). 

Bisera Alikadić je jedna od temeljnih figura za rekonstruisanje ženske književne historije u Bosni i Hercegovini, kao i za progovaranje o savremenoj bosanskoj književnoj produkciji. Nesvodiva je na etnonacionalne aršine (Bošnjakinja koja piše erotsku poeziju i ne bavi se temama pogodnim za aktuelni proces izgradnje nacije). Njena poezija je emancipatorska i prevratnička, a njena pozicija u književnom kanonu trajno marginalna. Partnerica i sagovornica u pjesničkom smislu joj može biti srpska pjesnikinja Radmila Lazić i zanimljivo je uporediti poetike ove dvije autorice koje pišu na istom, različito imenovanom jeziku, srpskom i bosanskom. Na njihovim tekstovima se može posmatrati kako humor postaje poetska strategija za depatetiziranje ljubavne poezije, i njeno prilagođavanje modernom senzibilitetu u kojem je sentiment postao nepristojan onako kako je nekad bila seksualnost. Humor je u poeziji ove dvije pjesnikinje u isto vrijeme i subverzivni čin koji podriva svetinje patrijarhata kao što su brak, porodica i majčinstvo.

U radu se analizira poezija savremene bosanskohercegovačke pjesnikinje Feride Duraković. Ispituje se na koji način se artikulacijom ženskog glasa i iz ženskog iskustva prikazuje dom, domovina, nacija nakon tragičnih ishoda ratnih razaranja i etnocentrizma. Poezija ove pjesnikinje otvara pitanje uloge pjesnikinje u vremenu političkih i ideoloških previranja u savremenom bosanskohercegovačkom kontekstu. Uspostavljanje rodoslova preko majčine priče je mjesto sa kojeg lirski subjekt artikulira žensko iskustvo kao mjesto otpora prema herojskom narativu. Lirski subjekt je disidentkinja u reprezentiranom političkom, društvenom kontekstu. Ona pruža otpor prema svakoj vrsti pokoravanja, kritikujući savremeno društvo.

Književna obrada ženskog iskustva neretko se temelji na konfliktnom i ambivalentnom odnosu prema umetničkoj tradiciji i samoj stvaralačkoj praksi, jer posredovanje ženskog iskustva iziskuje rekonstrukciju normi i praksi saznavanja i tumačenja vezanih za nastanak književnog dela. Praćena strahom da će se unikatnost doživljenog prometnuti u kliše, autorka uvek sebi postavlja pitanje relevantnosti: da li je iskustvo ženskog odrastanja i sazrevanja dovoljno bitno da bi se pretočilo u fikciju? Konfliktnost tematizacije ženskog iskustva rađa se iz svesti o tome da književna tradicija oskudeva u jasnom i beskompromisnom promišljanju ženskih tema. Romani tri autorke objavljeni na srpskom jeziku godine 2014. propituju tradiciju knjiženstva tako što nastavljaju tendenciju otkrivanja da odrastanje i sazrevanje može da bude tema koja ilustruje različitost, osobenost, pa i sasvim osobene krize formativnog doba, i to kroz amorfnu i fluidnu formu koja odbija da bude jasno definisana, negde na sredokraći fragmentarnog romana, autobiografije i ulančane zbirke kratkih proza.

Imajući u vidu dosadašnja izučavanja romana Judite Šalgo, Put u Birobidžan, koja su se najčešće bavila vizijom feminističke utopije, ova studija je usredsređena na alternativne umetničke vizije (koje nisu ni ženske ni muške). Rad prvenstveno analizira do sada manje interpretirani deo romana – „Istočni greh Nenada Mitrova“– ukazujući na njegov metafikcionalni karakter, kao i na paralele koje se mogu uočiti između zaključaka koje je Linda Hačn iznela o poetici postmodernizma i implicitne i eksplicitne poetike romana. Težnju ka neodredivoj i neuhvatljivoj zemlji Birobidžan (datu kroz jevrejski mit o zajedničkoj domovini) rad posmatra u svetlu reinterpretacije i destabilizacije jednog od od najčešćih književnih motiva (motiva potrage), te ga dovodi u vezu sa vizijom poetike i umetnosti u postmodernistički shvaćenom svetu romana, lišenom paradigmi i koherencije.

Cilj ovoga rada je kroz pregled književnog stvaralaštva Virginije Woolf, mahom kroz njezine romane, ukazati na utjecaje i promjene koji su uvjetovali razvoj modernističke i feminističke svijesti kod ove spisateljice, ujedno i najznačajnije predstavnice modernizma. Drugi dio rada obrađuje pojam androginije, koja je ključna u recepciji umjetnosti ove književnice, te je prisutna kako u njezinim romanima, tako i u esejistici. Zastupljenost različitih kritičarskih stavova koji osvjetljavaju androgini duh Virginije Woolf sa različitih aspekata, ukazuju na višeslojnost njezinog umjetničkog izraza.

Polazeći od ideje jezika, francuski poststrukturalistički feminizam odvojio se sedamdesetih godina prošlog veka kao posebna struja u savremenoj književnoj teoriji. Ovaj rad ima cilj da predstavi ključne teorijske postavke francuske poststrukturalistkinje, Elen Siksu, izložene u eseju „Smeh Meduze“ (1975), ali i da ih intertekstualno poveže sa njenim autobiografskim kratkim romanom Sanjarije divlje žene: prvobitni prizori (2000). Roman čitamo kao autopoetsko ostvarenje u tesnoj sprezi sa kritičkim mišljenjem autorke.

Predmet rada je recepcija romana Princeza De Klev (1678) francuske književnice XVII veka Mari-Madlen de Lafajet, poznatije kao gospođa De Lafajet, u književnoj kritici na području bivše Jugoslavije. U uvodnom delu daju se osnovni bio-bibliografski podaci o autorki i prevodnoj recepciji kod nas (pregled izdanja prevoda romana sa imenima prevodilaca i autora predgovora), a zatim se hronološki analizira kritički odjek. Prikupljena građa obuhvata monografije, naučne članke u zbornicima i časopisima, predgovore različitih izdanja prevoda romana, periodične publikacije od prvog pomena 1912. godine do danas. Na osnovu analizirane građe zaključeno je da je sveukupna recepcija dela kvantitativno zadovoljavajuća i sadržinski adekvatna, uprkos činjenici da postoji veći vremenski period (poslednjih trideset godina XX veka) bez kritičkog odjeka i manjak pristupa delu iz ugla novijih kritičkih teorija.

Posle Drugog svetskog rata, u Srbiji, republici tadašnje Jugoslavije, za žene su se otvorili novi prostori – one su dobile pravo glasa, značajna kolektivna i reproduktivna prava i institucionalnu podršku da se bave do tada isključivo muškim profesijama. Iako je i dalje zadržana, i nastavljena feminizacija pojedinih profesija, ovaj period, u kome je država naglašavala i podržavala razvoj nauke, omogućio je jednom broju žena da budu na prvoj liniji fronta razvoja prirodnih nauka. Već 1946. godine Dragica Nikolić i Branka Radivojević rade kao asistentkinje za fiziku na Beogradskom univerzitetu. U Institutu za nuklearne nauke Vinča (osnovanom 1948) i Institutu za fiziku (osnovanom 1961), žene su prisutne od samih početaka. Neke od njih, Mira Jurić i Branislava Perović Nešković, do danas jedina žena direktor Instituta Vinča (1976–1979), dale su značajan doprinos razvoju nuklearne fizike na nacionalnom i međunarodnom nivou. Ipak, koliko su one bile vidljive van svojih laboratorija? Šta danas znamo o njima? Kakav trag su ostavile u profesionalnom i javnom prostoru? Ili su bile i ostale nevidljive?

U radu se opisuje životni i profesionalni put prof. dr Julke Popović, rođene Savić (Tibingen 1901 – Beograd 1985). Pripoveda se o susretu njenih roditelja u Cirihu, rođenju u mešovitom braku, višekulturnom i višejezičnom miljeu odrastanja i školovanja, specijalizaciji iz ftiziologije, teškim ratnim danima i profesionalnim ostvarenjima i delima jedne od prvih žena nastavnika na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu.

U radu se analiziraju književni prilozi u časopisu Jugoslavenska žena sa ciljem da se osvetli paradigma ženskog autorstva koju je časopis inicirao i promovisao na jugoslovenskoj književnoj sceni. Figura spisateljice koja se ogleda u književnim tekstovima i esejima posvećenim stvaralaštvu žena sagledana je i u korespodneciji sa programskim tekstovima u kojima je izložena idejna platforma časopisa.

Cilj ovog rada jeste komparativna analiza javnih diskursa koji promovišu određene reproduktivne politike u dva društva sa različitim društveno-političkim ideologijama, španskom i srpskom, u drugoj polovini 20. veka. Osnovna hipoteza jeste ta da su reproduktivne politike značajan element rodnih ideologija u jednom društvu, te stoga imaju važnu ulogu u održavanju ili promeni rodnog poretka u njemu. Javni diskursi koji afirmišu i promovišu reproduktivne politike imaju jasnu rodnu dimenziju, budući da definišu položaj i ulogu žene u određenim društvenim i istorijskim okolnostima. U ovom radu biće upoređeni elementi rodne ideologije u pronatalnoj politici frankističke Španije s jedne, i politici planiranja porodice u SFRJ s druge strane. Kako je predmet ovih politika isključivo ženski reproduktivni status, društvena uloga žena koju one definišu u oba slučaja ograničena je njenim biološkim polom. Stoga analiza rodnih diskursa u društvima koja su dugo počivala na patrijarhalnim društveno-kulturnim osnovama (špansko i srpsko), no koja su se u drugoj polovini 20. veka razvijala po različitim društvenim, političkim i ideološkim obrascima, može pružiti bolji uvid u međusobne odnose rodnih i političkih ideologija.

Polazeći od pretpostavke da je prisustvo žena u dnevnoj i nedeljnoj štampi slika njihovog položaja u društvu, u ovom radu pokušavamo da utvrdimo koliko i kako su žene predstavljene u srpskoj štampi koristeći se metodama korpusne i računarske lingvistike, kao i metodama ekstrakcije informacija. Razmatranje je zasnovano na korpusu sastavljenom od izvoda iz dnevne štampe i elektronskih medija (Politika, Blic, Večernje novosti, Danas, B92) prikupljenom u periodu 2009 – 2015, manjem izvodu iz ženske nedeljne štampe (Bazar) i uzorku nedeljnika Vranjske. Metode računarske lingvistike oslanjaju se na korišćenje iscrpnog elektronskog rečnika srpskog jezika, dok se ekstrakcija informacija zasniva na detektovanju imenovanih entiteta korišćenjem gramatika za plitku sintaksnu analizu. Dobijeni rezultati su ručno evaluirani što nam je omogućilo da utvrdimo visok kvalitet našeg sistema u prepoznavanju imena osoba, dok kvalitet prepoznavanja pola imenovanih osoba treba poboljšati. S druge strane, dobijeni rezultati nam govore da je zastupljenost žena uopšte u srpskoj štampi danas (dnevnoj i nedeljnoj) znatno manja od zastupljenosti muškaraca, ali i da se najistaknutijim ženskim osobama posvećuje znatno manje prostora nego najistaknutijim muškim ličnostima.