At the end of the 19^th century in Croatia, an increasing number of women entered the public sphere as artists and cultural workers. One such educated professional was Jagoda Truhelka (1864–1957), who worked as a teacher and predominantly wrote children’s and young adult literature as well as pedagogical essays. Truhelka’s main contribution to Croatian literary fiction is Plein air (1897), a novel featuring modernist narrative tendencies and a politically outspoken female protagonist, Zdenka Podravac (Nemec, Detoni Dujmić). Plein air is narrated from the point of view of Vlatko, a young man infatuated with Zdenka, a strong-willed and independent artist who supports herself and her elderly father by painting. As a woman artist, Zdenka experiences “anxiety of authorship” (Gilbert and Gubar) because of her social and economic position. She must also come to terms with masculine myths of femininity, learning to define herself beyond the stereotypical figures of “angel” and “monster”. In this way, her story is strikingly similar to that of Helen Graham, the heroine of Anne Brontë’s 1848 novel The Tenant of Wildfell Hall.

The novel’s central tension between Zdenka’s recognition of women’s duties and her desire for freedom is not only crucial for her characterization but also for the construction of the plot, which resolves conventionally with Zdenka and Vlatko happily married. While Truhelka’s choice of ending might appear forced, this specific combination of early modernist narration and popular romantic fiction nevertheless results in exposing the cracks in patriarchal ideology. The sacrifice necessary for the novel’s happy ending reveals the limits of the romance plot because it demonstrates that the equality of independent heroines with men is still impossible, even unintelligible, in a society that may acknowledge their intelligence, strength, and other “masculine” qualities, but will regard them as “unfeminine” in a woman and an obstacle in attaining the ultimate feminine goal – marriage.

Rad preispituje mogućnost primene dekolonijalno-feminističkog čitanja na dve zbirke Asje Bakić, „Mars“ i „Sladostrašće“, s osvrtom na kritičku misao Glorije Ansaldue i Marije Lugones. Analizom pozicije naratorke i glavnih motiva rad sagledava svojstva graničnog mišljenja (border thinking) situiranog u specifičnom iskustvu kao odgovor na nasilje hegemonih struktura. Knjige priča Asje Bakić opiru se žanrovskom određenju. Ovo nije slučajni ishod maštovitog pripovedanja autorke, već namerna subverzija, lični izraz i odraz specifičnih društveno-istorijskih okolnosti. Elementi fantastičnog isprepletani su sa sećanjima na socijalizam uz naznake seksualnosti i na momente pornografskog. Moć i otpor moći, sposobnost delanja, preuzimanje kontrole i uzimanje slobode provlače se kao zajedničke teme priča.

This paper examines the relation between female characters and cars in three F. Scott Fitzgerald's novels:The Great Gatsby, Tender is the Night and The Beautiful and Damned. The introduction offers a brief explanation of the role of stereotyping and generalisation, while the analytical part of the paper examines a concrete stereotype that depicts women as bad drivers, and it also draws a parallel between driving a car and handling power and authority. The main part of the paper focuses on illuminating the characterisation of women through the lens of correlation between their driving skills and gender. Female characters at the steering wheel are portrayed as a danger to themselves and everyone else on the road. Their feminine qualities hinder their driving abilities, thus making them incapable of controlling the power the car gives them and, by extension, any type of power.

Džordž Eliot (George Eliot) često je bila na meti feminističke kritike zbog konvencionalne karakterizacije ženskih likova. Cilj ovog rada je ukazivanje na činjenicu da su gledišta ove autorke na žensko pitanje i brak, iako utemeljena u konzervativnoj ideologiji, bila originalana i nekonvencionalna. Kroz Midlmarč, po mnogima remek-delo Džordž Eliot, provejava implikacija da žene u viktorijanskom društvu jesu ograničene svojim rodom, ali i da one posredstvom uticaja na muškarce služe kao moralni uzor i u tom smeru treba da teže ostvarenju svojih aspiracija. Iako treba napomenuti da junakinja romana, Doroteja Bruk, postiže neku vrstu dogovora s društvom, ona to čini pod sopstvenim uslovima, a epilog romana sugeriše da, iako nepoznate, mnoge žene na sličan način pozitivno utiču na društveni progres – kroz indirektan uticaj u ograničenom krugu poznanika i prijatelja. U tom smislu, sudbina Doroteje Bruk je reprezentativna i ona veliča mala dela običnih ljudi – ljudi koji su u fokusu književnog stvaralaštva Džordž Eliot. Kada je u pitanju koncept braka, roman govori da je institucija braka u krizi jer je zasnovana na pogrešnim vrednostima. Brak ne bi trebalo svoditi na društveni ugovor i u njega ne treba srljati, već ga treba posmatrati kao priliku da kroz bliže upoznavanje sebe i partnera izgradimo dobar i otvoren odnos. Suprotno tipičnom viktorijanskom romanu, ovde je brak prikazan ne kao krajnji cilj, već kao početak zajedništva koje sa sobom donosi brojne izazove i probleme, koji se jedino obostranom voljom i trudom mogu prevazići.

Smatrajući da je jedini zadatak književnosti da ruši granice našeg sveta spoznaje, Elif Šafak, jedna od najuspešnijih turskih postmodernističkih spisateljica današnjice, u svojim romanima bavi se kritičkim promatranjem i preispitivanjem istorije, tradicije i identiteta, odnosno društva u kojem vladaju stereotipi o manjinskim grupama koje su određene terminom „Drugi“. U njenih šest romana (Pinhan, Ogledala grada,Mahrem, Crno mleko, Istanbulsko kopile i Ljubav), koji su obuhvaćeni ovim radom, autorka se dotiče važnih tema krize identiteta, binarnih opozicija i društvenog determinizma koji otežava mogućnost transformacije, ali uvodeći i prepoznajući ljubav kao univerzalnu kategoriju i pokretačku silu koja vodi preobražaju, ličnom i kolektivnom, kao i empatiji i prihvatanju svih vrsta „Drugosti“, kao skupa osobina koji pripada „Drugima“.

Ovaj rad razmatra odnos socijalne politike SSSR-a prema „novoj sovjetskoj ženi“, naizgled uključenoj u sve sfere društvenog života, s posebnim osvrtom na pravo slobodnog izbora veštačkog prekida trudnoće, na primeru drame Andreja Platonova Budale s periferije. Pozivajući se na različite dekrete i zakone, donesene 1920-ih i 1930-ih godina, Platonov nastoji da kroz lik Marje Bašmakove prikaže posledice „rešavanja“ ženskog pitanja, rušeći sovjetski mit o emancipaciji žena i promeni njihovog društvenog statusa. Članak pokazuje da sovjetska žena ne samo da nije bila oslobođena tradicionalnih vrednosti, već je bila dodatno ugrožena, prikriveno obespravljena i uslovljena odlukama vlasti, koje su dovele ideju komunističke ideologije o rodnoj ravnopravnosti do svoje suprotnosti. Drama predstavlja svojevrsnu kritiku sovjetske ideologije, čije su pogrešno tumačenje i neadekvatna primena omogućili još veću degradaciju položaja žene u društvu, čineći je kolateralnom štetom jednog totalitarnog režima.

Anđa Petrović (1889–1914) bila je ćerka Mite Petrovića i rođena sestra Nadežde i Rastka Petrovića, kao i violinistkinje i slikarke Ljubice Luković, te pesnikinja Drage Petrović i Milice Mišković. Ostala je zapamćena po svojoj čuvenoj prepisci s Lavom Tolstojem na temu austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine. U toj prepisci, Anđa se pokazala kao velika rodoljupka, koja je verovala da se sloboda može osvojiti samo ratom, i to uz pomoć velikih i moćnih saveznika kakva je Rusija. Prema tome, preuzela je na sebe ulogu i diplomatkinje, ne dozvolivši da je Tolstojev pacifizam i idealizam navedu na rezignaciju. Iako se ruski pisac oglušio na njene molbe za širenje svesti o nepravdi koja se činila nad srpskim narodom, nepobitan je trag koji je ostavila na njega navevši ga da napiše traktat na temu srpskog pitanja. Za sobom je ostavila jedan objavljen i nekoliko neobjavljenih rukopisa, koji su tema ovog rada. Radovi su joj esejskog, istoriografskog i književnog karaktera. Osnovna tematika koju obrađuje jesu žene u srpskoj istoriji, te se tako za glavnu crtu njenih dela mogu uzeti patriotizam i feminizam. Od porodičnih i ljubavnih afera u porodici kneza Miloša Obrenovića, s fokusom na odnos kneginje Ljubice i kneževih ljubavnica Petrije i Jelenke, preko javnih govora i eseja na temu književnosti i ženske emancipacije, do priče o nostalgiji za zavičajem, Anđino stvaralaštvo je, iako parcijalno očuvano i nedovršeno, u svojoj suštini tematski i stilski integralno. O delima koja nisu sačuvana moguće je saznati iz malobrojnih novinskih tekstova posvećenih ovoj autorki. Cilj rada je analiza njenog književnog stvaralaštva kao i istraživanje intertekstualnosti u njemu. Zahvaljujući njenim beleškama s predavanja iz uporedne književnosti, mogu se rekonstruisati uticaji na njeno delo. Naročitu pažnju je posvećivala analizi Šekspirove drame Antonije i Kleopatra, te je moguće uočiti vezu u Anđinoj obradi lika kneginje Ljubice.

Veliki srpski kuvar Katarine Popović Midžine, sa svojih šest izdanja od 1876. do Drugog svetskog rata, predstavlja nezaobilazni izvor informacija kada su u pitanju prehrambene navike građanskih sredina u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka. Ova kuvarska knjiga ipak ne opisuje srpsku tradicionalnu kuhinju, već srpskoj publici prikazuje izbor jela iz razvijene evropske, pre svega bečke, kuhinje. U tom svetlu, ovaj kuvar predstavlja nastojanje da se na srpskom jeziku imenuju i opišu namirnice i jela koja do tada nisu bila deo srpskih prehrambenih tradicija, pa stoga i nisu bila imenovana. Često citirano prema različitim izdanjima, ovo delo ipak nije bilo predmet podrobnih analiza. Posebno, između trećeg i četvrtog izdanja postoje ozbiljne razlike koje se duguju trudu Mileve Simić, čija je autorska uloga ostala sasvim skrivena. Kako bi bila ispitana njena uloga u preoblikovanju Velikog srpskog kuvara, sastavljen je digitalni korpus koji se sastoji od teksta trećeg (u kome je sadržano nepromenjeno drugo izdanje) i četvrtog izdanja. Ovakav korpus ilustruje jezik Midžine (drugo izdanje), anonimnih onovremenih korisnica knjige (dodaci trećem izdanju) i Mileve Simić (četvrto izdanje). Polazeći od rezultata obrade korpusa, prepoznaje se nastojanje obe autorke da razviju potreban terminološki aparat u srpskom jeziku za opisivanje kulinarskih postupaka i proizvoda, koje se ogleda u konstrukciji „veštačkih izraza“, kako ih naziva Midžina. Ovi izrazi (za namirnice ili jela) jesu posrbice za inostrane, prvenstveno nemačke, kulinarske termine. Kako korpus pokazuje, ovako skovani termini nisu uvek imali jasno značenje i precizan odnos prema inostranom ekvivalentu, a nisu bili u skladu ni s već prihvaćenim pozajmljenicama, o čemu svedoči, pre svega, korpus književnih dela iz istog doba. Polazeći od ideje Midžine, Mileva Simić je prilagodila tekst recepata ondašnjem ukusu korisnika izostavljajući neuobičajene sastojke. Takođe, terminološki je razdvojila brojne kulinarske koncepte koje Midžina nije razlikovala. U radu je prikazana evolucija teksta ovih kuvarskih knjiga i analizirani su primeri koji pokazuju njihove razlike u imenovanju sastojaka i jela, kao i odnos prema kasnije prihvaćenim terminološkim rešenjima, pre svega, u Patinom kuvaru.

U ovom radu je reč o odnosu Jelene J. Dimitrijević (1862–1945), književnice, feministkinje i svetske putnice, prema Indiji iz doba Gandija i Tagora. Jelena J. Dimitrijević je duboko svesna Gandijevih ideja, ali isto tako i blažih reformističkih ideja pesnika Tagora, što se sve prelama kroz njeno viđenje prilikom posete Indiji 1927. godine. Autorkina antikolonijalna i feministička svest, kao i pogled svetske putnice iz Srbije, daju posebnu perspektivu ovom putopisu. U radu su korišćeni putopisi Jelene J. Dimitrijević, od kojih je prva knjiga objavljena 1940, a potom 2016, dok je druga knjiga, Sedam mora i tri okeana, tek 2020. u celini transkribovana iz rukopisa čuvanog u Narodnoj biblioteci Srbije i objavljena. Korišćene su i pesme, takođe iz rukopisa u ovoj biblioteci. Tekst prikazuje antikolonijalni stav ove autorke i podudarnosti s Gandijevom pacifističkom mišlju i delanjem, kao i njeno razumevanje Tagorovog angažmana, vezu između oslobodilačke borbe u Srbiji i Indiji, te vezu s posledicama kolonijalizma u Egiptu o kojem piše u prvom delu navedenog putopisa. Posebno mesto zauzima pitanje položaja žene.