Cilj ovoga rada je analiza društvenokritičkih aspekata pripovijetke „Je li kriva sudbina?”, koju je bugarski pisac Ljuben Karavelov (1834–1879) objavio na srpskom jeziku. Polazimo od hipoteze da ova pripovijetka sadrži snažnu kritiku potčinjavanja i porodičnog nasilja, te da kao takva nije do sada teorijski i tekstološki razmatrana. Ovaj segment pripovijetke „Je li kriva sudbina?”, a manjim dijelom i ostalih Karavelovljevih pripovjedaka na srpskom jeziku, u ovom radu smo analizirali sa feminističkog teorijsko-metodološkog stanovišta. U strukturi rada izdvaja se i kontekstualizacija ovih pripovjedaka, ali i same uloge Ljubena Karavelova u srpskom društvu druge polovine 19. vijeka, prije svega u svjetlu njegovoga djelovanja u Ujedinjenoj omladini srpskoj. U radu su dati i teorijsko-istorijski aspekti sagledavanja porodičnog nasilja i potčinjavanja, počev od eseja „Potčinjenost žena” (“The Subjection of Women”) Džona Stjuarta Mila. Teorijska i tekstološka analiza potvrđuju uvodnu hipotezu i pokazuju da u pripovijetki „Je li kriva sudbina?” postoji dominantan kritičko-feministički sloj koji proističe iz društvenog angažmana, ali i kritičke filoginije Ljubena Karavelova.

U radu se razmatra modelovanje odnosa između devojke i vode u različitim motivima usmenih lirskih pesama, načini na koji same žene koje te pesme pevaju vide sebe u svetu i kako se žena u tradicijskoj kulturi pozicionira u odnosu na opoziciju priroda/kultura. Ukazuje se na ambivalentnost pomenutog odnosa. Budući da pesme modeluju vodu kao devojčin prostor, ali i kao prostor gde je ona ugrožena, pokazuje je pozicija žene između prirode i kulture. Devojke u lirskim pesmama vladaju plodonosnim, stvaralačkim i lekovitim moćima vode, one su gospodarice vodene stihije i slobodno se kreću u akvatičkom pejzažu, ali su u dodiru s vodom i ugrožene i u njoj se utapaju. Ista dvostrukost uočava se i kada se posmatra odnos lirskih pesama s motivima devojke i vode prema patrijarhalnom poretku – one ga mogu potvrđivati ili ga mogu preispitivati.

Tekst predstavlja sažet prikaz saradnje priznate i uticajne srpske književnice Jelene Dimitrijević (1862–1945) sa elitnom humanitarnom organizacijom Kolo srpskih sestara tokom prve polovine XX veka. U njegovom fokusu je zvanično glasilo ovog ženskog udruženja, kalendar Vardar, koji je objavljivan u dve etape (1906–1914. i 1921–1941. godine). Tekst nudi detaljan popis i analizu književnih priloga Jelene Dimitrijević u Vardaru, koji se, kako se ispostavlja, može okarakterisati kao feminofilan, tek donekle i kao ženski, ali ne i kao feministički časopis. Istraživanje se vrši kako u cilju dodatnog osvetljavanja uređivačke politike ovog lista i ideologije KSS u celini tako i radi sticanja novih uvida u stvaralaštvo Jelene Dimitrijević.

Rad daje uvid u proces dekriptovanja i sadržaj druge, neobjavljene knjige putopisa Sedam mora i tri okeana srpske spisateljice Jelene J. Dimitrijević. U prvom delu su detaljno i sistematski izložene etape, izazovi i teškoće u dekriptovanju rukopisa Jelene Dimitrijević na kome je radilo šest istraživača sa projekta Knjiženstvo. U drugom delu data je pregledna analiza dekriptovanog teksta s osvrtom na ključna mesta poetike i estetike Jelene Dimitrijević. U prvom planu, namera je da se pokažu interpretativni rezultati tog timskog rada na jednom zaboravljenom rukopisu. Najzad, krajnji cilj rada je da se nastavi afirmacija bogatog književnog opusa te srpske književnice i svetske putnice koja poslednjih godina zavređuje sve više pažnje kako uže stručne tako i šire čitalačke publike.

Autori u radu predstavljaju i objašnjavaju sprovedeno istraživanje o poreklu Lujze St. Jakšić, nastavnice Više ženske škole u Beogradu i autorke prve gramatike engleskog na srpskom jeziku. Genealoško istraživanje, podstaknuto posebnim detaljem iz literature, tačnije Pismima iz Soluna Jelene Dimitrijević, simptomatično je teklo u nekoliko postupno opisanih faza, ukazavši na brojne nesaglasnosti biografskih podataka unutar korpusa pretraživanih izvora i dokumenata. Premda se predstavljeno istraživanje ne postavlja u horizont konačnih odgovora i rešenja, autori obrazlažu epistemičku vrednost ličnog dokumenta, značaj digitalne građe i naučnu relevantnost sličnih ispitivanja u kontekstu humanističkih nauka.

Ovaj rad bavi se prikazom žena u likovnoj umetnosti i prostorima koji su im dodeljeni na platnu na početku 20. veka, sa kratkim osvrtom na razvoj feminističke kritike istorije umetnosti, zatim položajem prve generacije slikarki iz škole Riste i Bete Vukanović, te slikarskim obrazovanjem i likovnim radom Anđelije Lazarević. U tekstu su navedene slike koje nazivima i, posebno, kompozicijama omogućavaju da razumemo položaj žena toga doba i pokazuju da je u vizuelnim prikazima postojala određena shema delom zasnovana na patrijarhalnoj ideologiji. Ukazuje se i na pojedine likovne kritike koje daju uvid u neravnopravan položaj slikarki u odnosu na slikare. U tom i takvom društvenom kontekstu, stvarala je književnica i slikarka Anđelija Lazarević, čiji je mali broj slika i akvarela sačuvan.

Katarina Bogdanović (1885-1969) bila je filozofkinja, pedagoškinja, književnica, književna kritičarka, istoričarka književnosti, te među prvim ženama, zajedno sa Paulinom Lebl-Albalom, koje su napisale srednjoškolski udžbenik u Srbiji. Spada u red najznačajnijih žena u istoriji Kragujevca i najistaknutijih intelektualki u vreme kada je malo koja žena smogla hrabrosti i snage za intelektualno uspinjanje i društveni aktivizam. Ovaj tekst napisan je iz perspektive ženske istoriografije, te se u njemu koriste primarni i sekundarni istoriografski izvori. Analiziran je životni put Katarine Bogdanović, od društvene autsajderke (s pozicije roda i pripadnosti nižem društvenom sloju), do vrha profesionalne piramide (bila je jedna od dve prve direktorke srednjih škola u Srbiji). Kao parametar uspeha, Katarina Bogdanović je u prvi plan isticala mogućnost slobode izbora.

Podstaknuta idejama drugog talasa feminizma, Mardž Pirsi piše Ženu na ivici vremena, u kojoj na praktičan način pokušava da primeni teorijske postavke svojih prethodnica i savremenica. U njenom delu mogu se naći odjeci teorija Simon de Bovoar i Šulamit Fajerstoun, uz pomoć kojih stvara Matapoiset, utopiju u kojoj se celo društvo trudi da napreduje zajedno. U ovom radu ćemo se baviti analizom načina na koji Pirsi izvrće i obesmišljava neke konstantne kategorije današnjice kao što su klasa, rod i rasa da bi stvorila svoju utopiju. U prvom delu ćemo obratiti pažnju na Koninu sadašnjost, na njen položaj kao Meksikanke iz nižeg sloja društva u Americi, to jest, kao osobe na margini društva. Analiziraćemo i predstave majčinstva u takvim okolnostima. U drugom delu ćemo se fokusirati na načine na koje Pirsi stvara pravednije društvo koje se ogleda kroz rodno neutralan jezik i rodno neutralne ljude, društvo u kome nema hijerarhije koja Koni sputava u njenoj realnosti. Posebnu pažnju obratićemo i na koncept ukidanja biološke porodice, što je značajna osnova takvog društva. Ukidajući tradicionalne kategorije sadašnjosti, Pirsi nam pokazuje ne bolju budućnost, već budućnost jednakosti koja poziva čitaoca da preispituje date vrednosti i da stvara nove.