U radu se analizira stvaralaštvo Smilje Đaković. U prvom delu teksta daje se pregled istraženih podataka o životu ove autorke, kao i analiza dosadašnje recepcije njenog stvaralaštva i komentara o njenom životu. Glavni deo rada čini tumačenje pripovedaka Smilje Đaković u kontekstu (ženske) ratne proze i ekspresionističkih književno-umetničkih postupaka i tematskih okvira. Reč je o autorki koja je pisala pod pseudonimom i čije su pripovetke štampane isključivo u časopisu Misao čija je vlasnica bila od 1927. godine. Pseudonim (Jovanka Petrović) pod kojim je štampala pripovetke tek je nedavno razrešen što je dovelo do saznanja da je vlasnica časopisa ujedno i jedna od njegovih autorki i saradnica. Ovakav sticaj okolnosti učinio je da do sada stvaralaštvo ove autorke, kao i njen političko-kulturni rad, nisu bili predmet sistematičnijeg naučnog istraživanja i književno-istorijskog tumačenja. Usled toga, ova studija se svrstava u pionirske tekstove o književnici, vlasnici časopisa, učesnici Prvog svetskog rata i heroini međuratne srpske književnosti i kulture, a bazirana je na nastojanju da se nevelik opus ove autorke kontekstualizuje ne samo u periodičkom okruženju u kome je štampan, već da se iz njega ekstrahuje i smesti u okvir (ženske) međuratne pripovetke, te da se pokaže tematsko-motivska, kompoziciona, simboličko-značenjska specifičnost, kao i inovativnost u uvođenju i izgradnji novih glavnih junakinja.

Knjiga Srpski narodni vez i tekstilna ornamentika (1907) sagledava se u kontekstu modernističkih i avangardnih tendencija uoči i nakon Prvog svetskog rata. Izdvojeni su koncepti i narativi koji je smeštaju na poziciju vesnika ovih tendencija u srpskoj kulturi – policentrizam, periferija kao prostor inovacije, bergsonovsko razumevanje tradicije, privilegovanje neepskih stvaralačkih obrazaca, „napad na instituciju umetnosti“ u građanskom društvu. Rad je zamišljen i kao prilog proučavanju avangardne umetnosti koju su stvarale žene u srpskoj kulturi.

Etnografski rad Jelice Belović Bernadžikovske, usmeren ka klasifikaciji i razvoju ornamentike, kao i vezilačkim tehnikama, obeležilo je snažno pozicioniranje narodne tekstilne umetnosti u kontekstu južnoslovenskog folklora. Ovakav naučni pristup obojen je idejama o individualnosti južnoslovenskog veza, specifičnom narodnom duhu koji prožima ovaj vid stvaralaštva i izrazitom prožimanju različitih vrsta umetnosti, pre svega poezije i tekstilne ornamentike. Posmatrajući narodni vez u kontekstu šireg folklornog nasleđa, autorka ukazuje na značaj i kompleksnu prirodu stvaralačkog procesa kao spoja tradicije i individualnog talenta. Shvatanje narodnog veza kao materijalizacije narodne misli, osećanja i tradicije doprinelo je da studije Jelice Belović Bernadžikovske predstavljaju prave riznice kratkih folklornih formi, odlomaka, verovanja i drugih odjeka narodnog duha.

The paper points to the unique cultural project in the works of Serbian writer Jelena Dimitrijević (1862-1945), inspired by the imagery of Turkish harems and relations among women living in them. Dimitrijević distinctly oscillated between two cultural paradigms: that of the East (Orient) and that of the West (Occident). We can distinguish three stages of Dimitrijević’s “Turkish project” – stage one is represented by her works Letters from Niš on Harems 1897, or a tame and hybrid world of the Turkish-Serbian province; stage two by Letters from Salonika (1908), or the fascination with the Young Turk revolution and the cover cloth controversy; and stage three by the novel Nove (1912), which speaks about the disappointment with the westernization of Turkish women. All these works were marked by deep transgression, the transforming process that reaches deep under the surface of normative societies. Deep transgression denotes the historical and geopolitical (also geopoetical) conjuncture in which a character, a group of characters, or a represented culture as a whole, cannot be designated by any single label. This means that he or she (or they) belongs to more than one established category, which makes them outsiders in all the cultural contexts they are attached to. In most of the cases, overcoming these differences is a utopian project, breeding conflicts the plot is based on, eventually yielding difficult situations and an unhappy outcome.

Jelena Dimitrijević je više poznata po svojoj književnoj delatnosti nego po svom društvenom, patriotskom i humanitarnom radu. Bila je članica tri ženska društva u kojima je aktivno radila. Taj deo života Jelene Dimitrijević do sada nije bio dovoljno poznat i predstavljao je pravi izazov za istraživanje. Pokazalo se, na kraju, da je redovna članica Niške podružine Ženskog društva prvi put postala 1881, a od 1898. bila je i član Literarnog odbora časopisa Domaćica. Do sada nije bilo poznato da je Jelena 1903. godine bila i članica društva Odbora gospođa „Knjaginja Ljubica“ o čemu su pronađeni podaci. Nešto je bolje poznata njena delatnost u okviru Kola srpskih sestara, a naročito njena saradnja u kalendaru Vardar. U ovom periodu upoznala je i započela dugogodišnje prijateljstvo sa Delfom Ivanić, sa kojom će sarađivati i u Narodnom ženskom savezu. Sve ovo ukazuje i na to da je Jelena Dimitrijević bila posvećena, osim književnom stvaralaštvu, zaštiti slabijih, pre svih žena, dece, ali je podržavala i borbu za nacionalno oslobođenje srpskog naroda na teritoriji Osmanskog carstva i Habzburške monarhije.

U želji da ukaže na književno-istorijski značaj romana Nove Jelene Dimitrijević, ovaj rad istražuje nedoslednosti u vezi sa navodnim nagrađivanjem ovog romana, koje se u literaturi pojavljuju već više od jednog veka. Preispitujući tekstove gde se govori o nagradi Matice srpske, autorke odbacuju tu mogućnost pozivajući se na relevantne zapisnike ove institucije. U nastavku se razmatra znatno učestaliji i, po svemu sudeći, stariji podatak da je nagradu dodelila Srpska književna zadruga, koja je roman i štampala. Rezultati u velikoj meri potvrđuju hipotezu da je samo objavljivanje romana u Crpskoj književnoj zadruzi nagrada o kojoj se kasnije počelo pisati kao o nezavisnom priznanju. Ključni dokaz autorke pronalaze u Istoriji Srpske književne zadruge, gde se navodi da su na raspisan konkurs prispela četiri rukopisa, a da je prihvaćeni roman Nove Jelene Dimitrijević „štampan kao i svako drugo delo, a ne kao pobednik na konkursu”.

Fatma Alije (1862-1936) je prva turska romansijerka. Kći je proslavljenog istoričara, pravnika, teologa i državnika Ahmeta Dževdet-paše koji je bio prototip konzervativnog intelektualca ali i državnog reformatora. Obe njegove kćeri, Fatma Alije i Emine Semije stekle su zavidno obrazovanje, znanje francuskog jezika, filozofije, književnosti i umetnosti. Fatma Alije je napisala pet romana i više članaka posvećenih uglavnom pitanjima položaja žene u tradicionalnom turskom društvu. Ovaj rad će biti posvećen njenom prvom samostalnom romanu Razgovori objavljenom 1892. godine u kome se po prvi put u turskoj istoriji iz ugla jedne žene dotiče pitanja intimnog sveta žene, prve ljubavi, slobode izbora. Iako je za svoje vreme hrabro pokretala pitanja ženske emancipacije, Fatma Alije je ostala privržena tradicionalnom islamskom pogledu na svet i položaju žene. Uprkos nevelikoj književnoj vrednosti njenih dela, Fatma Alije je postavila temelje turskog knjiženstva. Njeno delo predstavlja nezaobilazan izvor za izučavanje turske ženske književnosti koja je do danas dala niz istaknutih imena i dela. Primetno je da se u poslednje vreme u Turskoj poklanja sve veća pažnja Fatmi Alije koja je dugo vremena bila zaboravljena i prećutkivana od strane istoričara turske književnosti.

Ovaj rad bavi se analizom tekstualne politike romana Ravnoteža i antropoloških eseja Svetlane Slapšak, koje je autorka objavljivala ili kao samostalne publikacije ili u okviru uredničke rubrike u feminističkom i antiratnom časopisu iz devedesetih godina prošlog veka − ProFemina. U analizi se ispituje odnos dve suprotstavljene ideološke paradigme – feminističke i nacionalističke, u polju književne produkcije. Postavlja se sledeće pitanje: na koji način poetika romana objavljenog više od dve decenije nakon pokretanja ProFemine, kao jednog od glasila feminističke i mirovne kontrajavnosti, korespondira sa njenom uredničkom politikom? Ta urednička politika počivala je na uverenju da aktivizam, teoriju i književne tekstove povezuju diskurzivne strategije kojima se afirmiše ili negira dati društveno-politički kontekst. Stoga je za razumevanje ključnih mesta u romanu Ravnoteža neophodno uzeti u obzir i feminističke ideje iznete u ProFemini, koje su bile deo strategije otpora represivnom i nacionalističkom režimu iz devedesetih godina dvadesetog veka.

This paper aims to exhibit and discuss the outcomes of a major feminist project in Serbia, which lasted from 1998-2004, and resulted in two volumes, including more than 60 authors, under the title “Mapping Misogyny in Serbia: Discourses and Practices” (Vol. I, 2000 and Volume II, 2004). The project started after the defeat of civic protests in 1996-1997, when the civic movement in Serbia became largely discouraged in its efforts to overthrow Milošević, and was conceived and conducted with the purpose to empower and recover the feminist intellectual scene, which was at that time, severely disillusioned about the possibility of positive political and social change. The intellectual aim of the project was to deconstruct misogyny as a cultural practice and a discourse, in very different domains of social life, and at different social levels. The specificity of the project was that it was conceived and carried out as a ‘patchwork’ project in a post-modern sense: it was a multidisciplinary ‘patchwork’ project based on different genres, including essays and academic texts, as well as visual contributions. The nature of the project thus corresponded to the nature of the phenomena in question, misogyny, which takes many different forms. The contributions provided for theoretical steps towards a better understanding of the social phenomenology of misogyny and it created contextualized knowledge about the gender regime in Serbia.

U ovom radu predstavljamo rezultate analize rodnih stereotipa u udžbenicima koji se koriste za izvođenje nastave španskog kao stranog jezika u srednjim školama u Srbiji. Pored rezultata, navodimo i njihove implikacije. Korpus čini šest udžbenika koji su objavljeni u 21. veku od strane španskih izdavačkih kuća sa dugom tradicijom u objavljivanju didaktičkog materijala za španski kao J2. Pored teorijskog dela, u kom ima reči o terminima rod i pol, značaju škole i udžbenika u prenošenju rodnih ideologija, ispitujemo rodne stereotipe u tekstovima i ilustracijama, čije postojanje može imati uticaja na razvoj rodnih ideologija i konstruisanje rodnih identiteta kod mladih. Rezultati ovog kvalitativnog istraživanja ukazuju da, uprkos tendencijama izdavačkih kuća da se prisustvo rodnih stereotipa u udžbenicima svede na minimum, oni i dalje bivaju prisutni, što se objašnjava patrijarhalnim kulturnim modelima španskog društva u čijim okvirima je analizirani nastavni materijal nastao i nepostojanjem opšteprihvaćenih standarda za izbegavanje seksizma u udžbenicima.

Draginja-Draga Marić, u slikarstvu poznata kao Liza Križanić (1905-1982), bila je deo elitnih umetničkih krugova međuratnog Beograda. Zajedno sa svojim suprugom Pjerom Križanićem, bila je kao stožer mlađe generacije umetnika koji tek dolaze, ali ni do danas nije stigla mesto koje zaslužuje u istoriji srpskog slikarstva. U ovom radu predstavljena je njena biografija, kao pokušaj da se šira akademska javnost obavesti o ovoj zanimljivoj ličnosti i talentovanoj slikarki.