Ime Ejbi Lič (1855-1918) označava prekretnicu u američkom obrazovanju. Ejbi Lič je bila pionirka visokog obrazovanja koja je ubedila harvardske profesore da drže svoja predavanja devojkama okupljenim u takozvanom „Aneksu” Kembridža u Masačusetsu. „Aneks” je postao koledž Redklif, a Ejbi Lič profesorka klasične filologije na koledžu Vasar, gde je imala vodeću ulogu u razvoju kurikuluma za ženske koledže u fazi formiranja. Ejbi Lič je takođe bila i prva žena predsednik Američkog udruženja za filologiju. Osnovni podaci o Ejbi Lič nalaze se u bazi podataka o klasičnoj filologiji na Univerzitetu u Južnoj Karolini koja predstavlja projekat Društva za klasične studije.

Pozivajući se na savremene teorije citatnosti kao i na neke poststrukturalističke teorije intertekstualnosti (Kristeva, Bart), a posebno na distinktivna obeležja transtekstualnosti koje je dao Ženet, ovaj rad ispituje ulogu i funkciju biblijskog interteksta (citata) u putopisu Sedam mora i tri okeana srpske autorke Jelene Dimitrijević. Pored Biblije kao citatnog interteksta, istaknute su i paratekstualne strane ovog putopisa koje koherentno prate osnovnu tekstualnu matricu, te neki vidovi intertekstualnih ukrštanja sa Lamartinovim Putom na Istok gde se kao glavni stožer njihovih preklapanja pokazuje upravo biblijski prototekst. Blagovremeno evociranje relevantnih odlomaka iz Svetog pisma, koje prati hronologiju autorkinih obilazaka svetih mesta u Egiptu, Palestini i Siriji, čitaocima obezbeđuje verodostojnu referencijalnu iluziju, efekat istinitog, životnog i dramatičnog iskustva. Istorijski diksurs se utapa u biblijski, prošlost u sadašnjost, čulne oči hrane duhovne, trijumfuju verski zanos i moć imaginacije. Najzad, prikazano je kako se mozaik biblijskih citata i referenci, koji Jelena Dimitrijević refiguriše u svom putopisnom tekstu, u potpunosti uklapa u ilustrativni tip citatnosti koji s dignitetom reprezentuje porodičnu, nacionalnu i opštekulturnu tradiciju.

Poređenje pripovetke Virdžinije Vulf „Gospođa Dalovej u Ulici Bond” i Pisama iz Soluna i romana Nove Jelene Dimitrijević pokazuje na koji način veliki prevrati poput Prvog svetskog rata, ratova i revolucija uopšte, prodiru u dela čija je osnovna tema naizgled privatni, skrajnuti život žena. Iz istog ugla porede se i predstave o maskulinitetima s početka dvadesetog veka koje pripadaju širokom rasponu modernizma, a u ovom slučaju su u pitanju dva kraja Evrope – Britanija i Balkan. Rad nastoji ne samo da uspostavi veze između ova dva dela Evrope već da preispita i sam opseg pojma modernizam i da u njega uvede i žensku književnost koja je nastajala na Balkanu i bavila se Balkanom.

U eseju se analiziraju tekstovi objavljeni u časopisu Žena u vreme balkanskih ratova i po završetku Prvog svetskog rata. Ispituje se kako su autorke i autori časopisa Žena videli ulogu žena, odnosno Srpkinja, u tim ratovima. Ukazuje se na tri ženske uloge u ratnom periodu: idealizovana žena, bolničarka i „delija devojka“. Prihvatanje određenih rodnih uloga u ratnom periodu predstavlja odlučan korak na putu do emancipacije žena i ostvarivanja političkih prava. U posleratnom periodu, to jest, nakon 1918. godine, žene zahtevaju politička prava tako što se pozivaju na svoje učešće u ratu i činjenicu da su u tom periodu obavljale muške poslove.

Početak Prvog balkanskog rata u oktobru 1912. godine ujedno je bio i početak skoro neprekidnog šestogodišnjeg ratnog sukoba na Balkanu. Ovakva geopolitička situacija doprinela je promenama u srpskom književnom životu, koje su uočljive na dva plana: u književnim delima koja su nastajala tokom ratova i neposredno nakon njih i u periodici tog doba. Zbog toga ovaj rad ima dva dela. U prvom delu se analiziraju prvi ratni brojevi časopisa Žena i Srpski književni glasnik. Mesečnik Žena je uzet kao primer emancipatorsko-feminističkog lista, a Srpski književni glasnik je odabran kao glavni književni list epohe i regulator književnog (i društvenog) života prvih decenija XX veka. Kako bismo pokazali koliki preokret je doneo početak Prvog balkanskog rata, analizirali smo brojeve časopisa koji su objavljeni u novembru 1912. godine i kojima je intelektualna javnost prvo odgovorila na novonastale okolnosti. Na osnovu ovog istraživanja skicirali smo jedan deo preovlađujućih (političkih i kulturno-političkih) ideja u srpskom društvu toga doba. U drugom delu rada analizira se ratna proza odabranih autorki, zbirke pripovedaka Milice Janković Neznani junaci i Čekanje, kao i zbirka Iz prošlosti Isidore Sekulić, koje su pisane u periodu od 1912. do 1919. godine i objavljene neposredno nakon završetka Prvog svetskog rata. Zato što su one i odgovor na društvene okolnosti, ali i svojim idejnim slojem deo dominantnih ideološko-političkih strujanja tog vremena, ove zbirke pripovedaka se posmatraju kao značajan segment u opusu autorki, ali i kao doprinos društvenoj klimi opisanoj u prvom delu rada. Analizom se posebno ukazuje na poetičke specifičnosti književnica, na odabrani pristup ratnim temama, kao i na uočene tematsko-motivske sličnosti i razlike među autorkama. Kako odabrane zbirke pripovedaka do sada nisu bile u fokusu književnih istraživanja, rad predstavlja jedno od prvih savremenih tumačenja ovog dela opusa Milice Janković i Isidore Sekulić.

Rad se bavi životnim pričama dve najveće fizičarke dvadesetog veka – dvostruke dobitnice Nobelove nagrade Marije Sklodovske Kiri, poreklom Poljakinje i Austrijanke jevrejskog porekla Lize Majtner, kojoj joj je ova nagrada nepravedno uskraćena. Događaji, osećanja i sećanja ove dve žene, pacifistkinje i naučnice tokom jedne zamišljene, ali moguće, noći koju provode na suprotnim stranama fronta druge godine Prvog svetskog rata, prikazuju se paralelno sa događanjima i njihovim susretanjima u realnom životu. Paradoksalno, naučna otkrića Marije Kiri i Lize Majtner, koje su iskreno verovale u mogućnost međusobnog razumevanja i trajnog mira, otvorila su prostor za najstrašnije oružje kojim je čovečanstvo do tada raspolagalo – atomsku bombu.

Članak opisuje tri simbolička mapiranja vrlo značajne knjige Rebeke Vest Crno jagnje, sivi soko: Putovanje kroz Jugoslaviju. Prvo je antikolonijalno mapiranje koje se odnosi se na reakcije u Zapadnoj Evropi i SAD nakon objavljivanja knjige 1941/42 – u jeku Drugog svetskog rata. Drugo, kolonijalno mapiranje jeste upotreba ovog teksta na Zapadu tokom raspada Jugoslavije devedesetih godina dvadesetog veka. Treće je simboličko mapiranje, omogućeno novim prevodom na srpski jezik integralne verzije knjige Rebeke Vest (prevod je objavljen 2004), koje bi trebalo da bude postkolonijalno čitanje iz post-jugoslovenskih perspektiva.

Ideja da obimna putopisna (i ne samo putopisna) knjiga Rebeke Vest Crno jagnje, sivi soko može biti uzbudljiva osnova za TV seriju datira još od 1988/89, kada su fragmenti knjige, u prevodu mog oca Nikole Koljevića, objavljivani u Književnim novinama. Glavni urednik Televizije Sarajevo, Slobodan Terzić, bio je zainteresovan da JRT u koprodukciji sa BBC-ijem pokrene taj projekat. Nije se daleko odmaklo u pregovorima (osim jednog mog sastanka sa urednicima BBC -a 1989, kada sam kao student dramaturgije provodio leto u Londonu radeći ’na crno’ kao kuvar u restoranu). U okolnostima koje su brzo počele da se menjaju kod nas, projekat tog obima nije bilo moguće realizovati.

Sredinom devedesetih – kada je knjiga Rebeke Vest stekla novu popularnost u svetskim okvirima – Terzić, sada urednik u dramskom programu Televizije Beograd, opet me je kontaktirao sa idejom da pokrenemo ovu koprodukciju, ali je i dalje projekat bio preambiciozan za logističke i ostale kapacitete TV Beograd.

Tritment koji se ovde prvi put objavljuje napisan je u jesen 2010, na engleskom jeziku, kada je treći put, i ovaj put najozbiljnije, pokrenuta inicijativa da se ova filmska priča realizuje. Za projekat se, preko Terzića i Anđelke Vlaisavljević, zainteresovala producentkinja Gabriela Tana, koja je u to vreme u Beogradu producirala film „Koriolan“ Reifa Fajnsa. Gabriela Tana je pribavila (na određeno vreme) prava za filmsku adaptaciju knjige i angažovala me da napišem tritment. Njen plan je bio da zainteresuje BBC ili Channel 4 za mini-seriju i film... To je za sada kraj priče o ovom projektu. A možda će se priča jednog dana nastaviti.

Za pisanje tritmenta, pored knjige Crno jagnje, sivi soko, koristio sam i odličnu biografiju Rebeke Vest, čija je autorka Viktorija Glendining, kao i različite materijale o Stanislavu Vinaveru (njenom vodiču Konstantinu u knjizi), i jugoslovenskoj književnoj, društvenoj i političkoj sceni tog vremena.

Poznato je da su u izgrađivanju srpske srednjovekovne kulture učestovale i žene. Obrazovane i sposobne, po pravilu pripadnice najviših društvenih krugova, starale su se o podizanju i živopisanju crkava i manastira, prepisivanju knjiga i slikanju ikona. Pored angažovanja u političkom životu i predvođenja diplomatskih misija, istaknute članice vladarskih porodica bavile su se različitim oblicima stvaralaštva. Zapamćene su kao izvrsne vezilje, sačuvani primerci crkvenoumetničkog veza predstavljaju vrhunske spomenike primenjene umetnosti srednjeg veka. Posebno mesto zauzimaju spisateljice i vladarke.

I pored pokazanog interesovanja, obuhvatna studija o doprinosu žena srpskoj srednjovekovnoj kulturi još nije napisana. Ovaj pregled, posvećen osvetljavanju pojedinih aspekata njihovog rada, zamišljen je kao mali prilog u tom pravcu. Ukazuje na delatnosti najznačajnijih žena onoga vremena: Jelene Anžujske, carice Jelene, kneginje Milice, monahinje Jefimije, Jelene Balšić, Mare Branković i Angeline Branković.

Zbog ograničenog prostora pomenute su samo najistaknutije žene srpskog srednjeg veka, kao i oblasti u kojima je njihovo delovanje bilo naročito primetno. Iz istog razloga svedena je i literatura i birani su noviji radovi, koji sadrže pregled prethodnih istraživanja. Za poneke segmente (ktitorstvo, darivanje, vez) izlaganje je maksimalno skraćeno, a izlaz je nađen u upućivanju na literaturu.

U drugoj polovini 19. veka celu Evropu su zadesile krupne društveno-ekonomske promene kao posledice buržoaskih revolucija. Na području Balkana se takođe javila potreba za promenom načina života, zbog čega će uslediti period modernizacije društva i emancipacije na različitim poljima. U fokusu ovog rada je položaj žena i njihova uloga kao nosioca društvenih promena u većinskoj, srpskoj zajednici, ali u u manjinskoj sefardskoj zajednici u Srbiji. U radu se predstavljaju tri teze koje će autorke pokušati da potvrde putem teorijskog istraživanja: da su i Srpkinje i Sefartkinje aktivno učestvovale u modernizaciji srpskog društva, ulazeći u nove uloge i boreći se za oslobađanje od patrijarhalnih stega, i na taj način doprinoseći emancipaciji i ravnopravnijem položaju žena u društvu; da je emancipacija samo delimično ostvarena i da su Srpkinje i Sefartkinje stekle veća prava u određenim oblastima života, dok su u nekim sferama i dalje preovladavala patrijarhalna shvatanja o podređenosti žene; da se način života jevrejske žene nije mnogo razlikovao od života srpske žene zbog sličnosti u društvenim obrascima koji su tokom istorije oblikovali život i jednih i drugih, što je uticalo na to da se i proces njihove emancipacije odvijao sličnim tokovima, s tim što su postojale i dodatne prepreke koje su Sefartkinje morale da savladaju na putu ka emancipaciji.

Cilj ovog rada je da se pruži hronološki pregled najistaknutijih žena pisaca u turskoj književnosti počev od 15. veka pa do današnjih dana, sa posebnim osvrtom na karakteristike svakog perioda razvoja kroz koji je turska književnost prolazila, od klasične divanske književnosti Osmanskog carstva do savremenog doba.

Izvođački i teorijski rad Mage Magazinović interpretiram iz konteksta kulturalnih studija, odnosno ideološke kritike i feminističkih teorija. Polazim od globalnog konteksta u kojem se oblikovao moderni ples, nakon čega konstruišem tri narativa u okviru kojih tumačim rad Mage Magazinović. Prvi narativ govori o njenom radu kao razvijanju transnacionalne ideje apsolutnog plesa. Drugi narativ govori o njenom radu iz perspektive kulturalnog feminizma u smislu konstruisanja ženskog koreografskog i izvođačkog subjekta i ženske zamišljene zajednice izvođačica i publike. Treći narativ govori o fizičkoj kulturi i modernom plesu, kao i o pratećoj teoriji koju je Maga Magazinović artikulisala, te o diskurzivnim tehnikama izvođenja nacionalnog jugoslovenskog identiteta kao jednog i mnoštva istovremeno. Njen rad posmatram u kontekstu savremenih teorija svetskog sistema koji kulture deli na centralne, poluperiferne i periferne. Zanima me kako se globalni kulturalni modeli realizuju u lokalnom poluperifernom sistemu srpske i jugoslovenske buržoaske kulture.

Otelovljujući figure androgina, Erosa i Narcisa, Marina Abramović i Ulaj su proveravali njihovu i svoju vitalnost u performansima iz serije naslovljene Relacioni rad, u kojima su tokom sedamdesetih godina dvadesetog veka tragali za odgovorima na pitanja koliko dugo i koliko intenzivno raznoliki spojevi, sudari i trenja muškog i ženskog tela mogu istrajavati kao svojevrsne metafore ljubavi. Stoga ovaj esej nastoji da ukaže na semantičku polivalentnost njihovih neverbalnih retoričkih figura nastalih prevođenjem mitskog i filozofskog diskursa o ljubavi na dinamiku izvođačke prezentacije, te da razmotri perceptivne moduse kojima su se ovi zaljubljeni umetnici poigravali posredstvom vizuelnih, taktilnih i multimodalnih metafora svojih izvedbi. Načini na koje su oni iskušavali sopstvenu odlučnost da svoju subjektivnost i samosvojnost podrede intersubjektivnosti i zajedništvu kako bi prevazišli muško-ženske antagonizme, u ovoj studiji se tumače sa interdisciplinarnog teorijskog stanovišta koje hermeneutiku žive metafore Pola Rikera i teoriju multimodalne metafore dovodi u vezu sa semiotikom ljubavnih povesti Julije Kristeve i filozofijom tela Mihaila Epštejna.

Rad se bavi medijskom izgradnjom novog rodnog modela žene na tlu Srbije kao posledice promene dominantne nacionalne ideologije. Kao primer uzeta je dnevna tokšou (talkshow) emisija „Žene” na Televiziji „Prva”, a analiziraju se tradicionalni elementi ovog žanra, njegova neodvojivost od ideje ženskosti i ženske publike, kao i novine koje ova specifična emisija uvodi.