U vreme kada je većina modernih kineskih pisaca bila zaokupljena velikim temama kao što su revolucija, put nacionalnog spasa i otpor japanskoj agresiji, Džang Ailing (张爱玲, 1921–1995) se bavi naizgled trivijalnim, pre svega intimnim dilemama Kineza tokom Drugog svetskog rata. U središtu njene pažnje nalaze se romantična osećanja između muškaraca i žena, kao i složeni odnosi unutar patrijarhalne kineske porodice. Njene junakinje, razapete između tradicionalnih moralnih stega i sopstvenih želja, potreba, ali i nagona za samoodržanjem u patrijarhalnom društvu suočenom s burnim istorijskim događajima, predstavljene su bez imalo ulepšavanja. Za razliku od uobičajene predstave žene kojom se u onovremenoj književnosti isticao njen emancipatorski potencijal u osvajanju ženskih sloboda, jedna od najznačajnijih kineskih književnica 20. veka pružila je sliku moderne žene koja je svesna sopstvenih ograničenja i koja pokušava da postigne balans između očuvanja vlastitog integriteta i životnih kompromisa. U ovom radu pokušaćemo da analizom unutarnjeg sveta modernih i urbanih ženskih likova u pripovetkama Džang Ailing „Ljubav zbog koje je pao jedan grad“ (倾城之恋) i „Zlatne klade“ (金锁记) ukažemo na neke od načina na koji su Kineskinje pokušavale da skinu okove patrijarhalnog društva usred dramatičnog susreta tradicije i modernosti.

The hitherto marginalized peripheral Dalits in India have come up with their own voice to help them assume a central position in literature, and their voice is a voice of protest against their crass marginalization in a caste-ridden society. The most recent offshoot of Dalit literature is the autobiographies of Dalit women who have been subject to a double-edged oppression and exclusion by both the non-Dalit upper-caste people and the Dalit patriarchy. While these autobiographies are unique on more scores than one, they remain as a faithful antenna reflecting the dystopian asphyxiating suffering of Dalit women, and a historical document of it. This essay will try to situate these Dalit autobiographies in the socio-political context of the Indian Dalits, and attempt to identify some of the major trends in them. Finally, by drawing some seminal insights from subaltern studies, this essay will try to substantiate how the Dalit women’s individual voices articulated in these autobiographies repudiate Spivak’s controversial claim that the subalterns cannot speak.

Katerina Anghelaki-Rooke (1939–2020) is one of Greece’s leading female poetic voices with a work that spans over thirty years. She was also a linguist and an acclaimed translator. Her work is widely read in Greece and it has also received official recognition: it has been awarded the Greek National Poetry Prize in 1985 and the Greek Academy’s Poetry Prize in 2000. The body, myth and nature but above all language and its ability to convey emotions and experiences are central features of her poetry. This essay discusses Katerina Anghelaki-Rooke’s poetics with reference to her revision of the character of Penelope in three seminal poems. Her original reworking of the myth shows her knowledge of feminist discourse such as the writing of Adrienne Rich and Hélène Cixous. Above all, it reveals that she was a careful poet-reader. I discuss her affinities with Elisaveta Bagryana’s ‘Penelope of the 20^th Century’ (1934) and, perhaps surprisingly, her dialogue with Wallace Stevens’ brilliant poem ‘The World as Meditation’ (1952). The essay also addresses the wider question of the use of ancient Greek myth in feminist writing and by women poets in Greece.

This paper looks into Romanian critic Monica Lovinescu’s writings in order to identify the criteria she employs for the analysis of Romanian women writers after World War II. Covering mostly fiction and memorialistic literature, Monica Lovinescu played an important role in launching the careers of contemporary women writers, while also revisiting forgotten or marginal texts authored by members of older generations. Her value system brings together aesthetic and ethical frameworks that take into account the larger socio-political context which the writers relate to. Even though the critic’s way of reading is not an explicitly feminist one, her analyses and hermeneutical technique still consider the writer’s gender, especially as she thinks that Romanian women writers were often marginalized by male scholars who dominated the literary field during and after communism.

The paper approaches artistic self-concepts from the perspective of twenty-first-century female writers. Against the background of ancient and modern constellations of the artist and the muse, one main question will concern feminist strategies of coping with this ideal union that has been shaped within a patriarchal tradition of art production for centuries. Slavenka Drakulić, Adisa Bašić, Dijala Hasanbegović, and Lana Bastašić use a variety of subversive strategies to challenge and transform the given constellation. Analysing the difficulties an emancipated modern muse faces when attempting to be recognised as an independent artist is only one possible first step to open this discussion. More active measures proposed in the selected literary examples are to reverse traditional gender roles in love relationships and to discredit male profiteers throughout the literary scene. The usefulness of such an approach shall also be discussed, considering that the ideal relationship between a muse and an artist as one of inspiration and creation must not be destroyed.

Rad je utemeljen na ideji zajedničkog reprezentovanoj u esejima post/jugoslavenskih spisateljica i autorki, te odraženoj u angažiranoj: transnacionalnosti, anacionalnosti, antimilitarizmu i feminizmu. Zajednička, transnacionalna tačka esejistkinja Dubravke Ugrešić, Rade Iveković, Jasmine Tešanović, Lepe Mlađenović i Alme Lazarevske razotkriva se u opserviranim i kritiziranim društvenim sistemima nacionalizma koji su uslovljeni patrijarhalnim strukturama. Odnosno, jugoslavenski nacionalni ratni sukobi su, utvrđuju esejistkinje, zasnovani na ratovima među spolovima. Angažiranim pisanjem eseja razgrađen je konglomerat stereotipa (jugoimaginarij) koji potiču od nacionalizovane i militarizovane konstrukcije spola kao i primarne patrijarhalne potrebe kontrole, posebno vidljive u dimenziji kreirane figure majke nacije, te u eskalaciji različitih oblika ratnog nasilja nad ženama. Posebno mjesto u antiratnom ženskom esejističkom diskursu zauzima pozicija spisateljice s (direktnim) iskustvom rata, na primjeru čega je, što je interpretativno istaknuto, moguće najpreciznije se osvrnuti na devastirajući uticaj ratne traume, ali i narativa koji su doveli do upitnosti egzistencije: tradicije, istorije i ideologije nacionalizma. Post/jugoslavenske esejistkinje su zauzimale skoro istovjetne angažirane pozicije otpora, tvoreći uz pomoć alternativnog diskursa sigurne prostore transnacionalnosti. Stoga, korpus post/jugoslavenskog antiratnog ženskog eseja postaje centar novih znanja o našim, i ratovima uopšte.

U radu se bavimo pitanjem transnacionalne književnosti kroz slučaj autorke bosanskohercegovačkog porijekla Elvire Mujčić koja, kao predstavnica takozvane druge generacije imigrantskih pisaca u Italiji, piše i objavljuje isključivo na italijanskom jeziku. Posebna pažnja je posvećena pitanju jezika u izgradnji identiteta kojim se autorka bavi u jednom od svojih najvažnijih romana La lingua di Ana. Chi sei quando perdi radici e parole (Anin jezik. Ko si kada izgubiš korijene i riječi), objavljenom 2012. godine. U teorijskom smislu, okvir za analizu ovog romana predstavlja uticajna studija Mappings (Mapiranja) Suzan Stenford Fridman, jedne od najznačajnijih kritičarki transnacionalne književnosti i lokacijskog feminizma. Njena ideja da književni tekst stvara teoriju podrazumijeva da roman La lingua di Ana možemo smatrati programskim djelom u kojem je jasno definisano pitanje jezika i njegove veze s identitetom, ali i ključnim Drugim. U romanu je dominantna ideja o koegzistenciji dvaju jezika kao mogućnosti kreiranja odnosa prema Drugom, različitom od nas, što omogućava fluidnost identiteta junakinje, ali i njeno odbijanje binarnih kategorija postojanja, što je u liniji s osnovnim postavkama lokacijskog feminizma. Kako ćemo pokušati pokazati u radu, jezik domaćina ima dodatnu funkciju ponovnog rađanja nakon traumatskog egzila iz jezika porijekla. Kako se Elvira Mujčić aktivno bavi i književnim prevođenjem, uzećemo u razmatranje njen esej simboličnog naslova „L’Altra“ (Druga) u kojem objašnjava vlastito shvatanje koezgzistencije dva jezika, te značaja i funkcije prevoda. Takođe, ovim radom se pokušava ukazati na potrebu za daljim mapiranjem književnih glasova dijaspore, ali i za dovođenjem u pitanje tradicionalnih kategorija poput nacionalne književnosti.

U radu analiziram Memoare Poljakinje Teodore (rođ. Kosmovske) Krajevske u kontekstu emancipacijskog diskursa. Cilj je da u pomenutom kontekstu ukažem na strategije delovanja Krajevske na proširenju kulturne i telesne emancipacije Bosanki i da popunim lakune u kulturnoj istoriji žena. Krajevska je radila kao lekarka i učiteljica u Bosni i Hercegovini pune 34 godine te je ostavila snažan utisak u bosanskoj sredini. Memoari, kao nosilac pamćenja, značajni su iz perspektive poznavanja istorije žena, „njene istorije“ (herstory), posebno istorije muslimanki iz BiH koje do tada nisu imale glasa ili su bile manje vidljive u svojoj kulturi. Takođe su značajni kao izuzetan element stvaranja međunarodne ili transnacionalne mreže narativa ženskog autorstva uopšte. Jedna od istraživačkih perspektiva u kontekstu osvajanja mesta za „njenu istoriju“ u kulturnom pamćenju jeste iskustvo ženskog tela. U tom kontekstu razmatram kako razumevanje ženskosti, kroz prizmu tela i njegovog biološkog i polnog/rodnog aspekta, utiče na proces zaboravljanja/sećanja i u vezi s tim na prisustvo/odsustvo naracije žena i o ženama u kulturnom pamćenju. Pozivam se, dakle, na pojam roda i pola u tumačenju Marije Solarske (Maria Solarska) u radu Encyklopedia gender: płeć w kulturze (Enciklopedija roda: pol u kulturi) i na opis odnosa ženstvenosti i vlasti kod Agnješke Zembžuske (Agnieszka Zembrzuska) u Problem ślepoty rodzajowej u Michela Foucault (Problem rodnog slepila kod Mišela Fukoa). U taj teorijsko-metodološki okvir stavljam kategoriju kulturnog pamćenja Alaide Asman (Alaida Assmann) i koristim je u korelaciji sa pojmom telesnosti u radu Eve Hiži (Ewa Hyży) Kobieta. Ciało. Tożsamość. Teorie podmiotu w filozofii feministycznej końca XX wieku (Žena. Telo. Identitet. Teorije subjekta u feminističkoj filozofiji krajem 20. veka). U radu sledim emancipatorske korake Krajevske koja je edukovala i lečila Bosanke, oštro ih kritikujući, ali uz puno razumevanja, empatije i naklonosti. Autobiografski zapisi Krajevske detaljno i na izuzetno zanimljiv i poseban način pokazuju kako je poljska lekarka uticala na proces emancipacije Bosanki.

Rad je proizvod genealoškog, bibliografskog i književnoistorijskog istraživanja o privatnom životu i književnim tekstovima Lele Davičo, sa ciljem da se njenom stvaralaštvu ukaže pažnja i utvrdi književno-istorijski kontekst u kom je nastajalo. Lela Davičo je pisala eseje, drame, pesme u prozi, crte i skice, a u njenim delima dominiraju teme ljubavi i položaja žene u društvu. Bila je pod snažnim uticajem emancipatorskih ideja s kraja 19. i početka 20. veka, te se njen opus može smatrati i doprinosom feminističkom nasleđu. Radi preglednosti, celokupno stvaralaštvo Lele Davičo može da se podeli na tri perioda: peštanski period, beogradski period i minhenski period. Za srpsku književnost posebno je bitan beogradski period koji je trajao od 1887. do 1903. kada je pisala na srpskom jeziku.

Rad se bavi romanom Moraš da se smeškaš (Hay que sonreír) autorke Luise Valensuele (Luisa Valenzuela), u pokušaju da osvetli rađanje feminističkih ideja u autorkinom, ali i argentinskom književnom stvaralaštvu. U romanu se kroz protagonistkinju Klaru kritički tematizuje položaj žene i njena identitetska potraga. U radu je naglašen uticaj društva i porodice pri formiranju ženskog identiteta i položaja. Takođe, analizira se na koji način autorka predstavlja telo protagonistkinje kao poprište starih i novih ideologija u Argentini šezdesetih godina XX veka. Porodica i društvo stvoriće sistem u okviru kojeg se žena nalazi potčinjena muškarcu i njegovim odlukama. Iz toga proizlazi objektivizacija i dehumanizacija protagonistkinje kroz koju Valensuela predstavlja čitavu generaciju potčinjenih i ućutkanih žena.