Ornamenti stvarani u okvirima narodne umetnosti plene pažnju svojom likovnošću i mnoštvom kombinacija i oblika. Sa svojim kulturnim i dekorativnim vrednostima ovi ornamenti su na različite načine vrednovani i prenošeni. Shvaćeni kao „narodno blago” kome preti opasnost zaborava, kao u publikaciji Srpske narodne šare – 100 motiva, predstavljeni su s namerom „za vežbanje u sastavljanju i stvaranju novih motiva i novih šara”.[1] Nažalost, ornamenti u pomenutoj publikaciji navedeni su bez podataka o predmetima sa kojih potiču i tehnikama njihove izrade.

Kao jedan od predloženih ornamenata za primenu u formi ponavljanja (ilustracija I) predstavljen je cvet koji oblikom i kompozicijom u kojoj se javlja najviše liči na predstave lale izvedene u tkanju. U narodnoj umetnosti govorimo o višestrukoj povezanosti predmeta, njegovog oblika, materijala, tehnike izrade i ornamenta. Kako s jedne strane ornament zavisi od materijala, oblika predmeta i tehnike izrade on, vremenom, menja predmet, svojstva i vrednost.[2]

Osim svojstva da ukrasi predmet, ornament odslikava život i vreme u kome nastaje, poglede na svet i stvarnost narodnih stvaralaca. Reč je o kolektivnom umetničkom stvaranju i ornamentima koji podležu određenim pravilima, redosledu primene i ostvarenju kroz koje se lično kreativno prilagođava i postaje umetnički izraz zajednice. U tom smislu govorimo o predstavi na pomenutoj ilustraciji koja se može dovesti u vezu sa prikazima lale na pirotskim ćilimovima po stilizovanosti i sklopu u kome je izvedena.

Pirotsko ćilimarstvo svoje istaknuto mesto i ugled u Srbiji, ali i van njenih granica duguje stilskoj posebnosti koja se vezuje, između ostalog, za uticaje ćilimarstava Anadolije, Kavkaza, Persije i srednje Azije.[3] Kada je u pitanju predstava lale, treba pomenuti važnost ovog ornamenta u Turskoj i šire na Srednjem istoku, gde simbolički kao važan ukras, na primer u vezu, tkanju, keramici, ali i kao ukrasna biljka zauzima značajno mesto.[4] Specifičnost pirotskih ćilima čini kompozicija ornamenata likovno usklađena sa podelom površine i bojama. Unutar ćilima ornamenti su raspoređeni u nekoliko celina: središnje polje i ivične pojaseve – ploču, i unutrašnji ćenar.[5] U klasifikaciji ornamenata u pirotskom ćilimarstvu veoma je značajan njihov raspored i uloga. Lale se svrstavaju u „sitnije šare”, kad je središnje polje u pitanju, i izvode pojedinačno ili povezane u manje celine kao dopuna centralnim ornamentima.[6] Kao ornament na ploči (lale ploča) (ilustracija II) i unutrašnjem ćenaru (ilustracija III) lale se pojavljuju najčešće međusobno povezane uglavnom stilizovanim granama ili kosim linijama. Pojedinačno izvedene lale često dobijaju realističniji izgled sa cvetom, listovima i grančicom (ilustracija IV). Međusobno povezane lale su stilizovanije i predstavljene nekad samo sa cvetom svedenim na geometrijske slike romba, kvadrata (ilustracija V), kao što vidimo na primeru pomenute ilustracije iz publikacije Srpske narodne šare – 100 motiva.

Kao i sam naziv cveta – lala – prihvaćen iz turskog, odnosno, persijskog jezika,[7] i neke od predstava lala na pirotskim ćilimima pretpostavljaju uticaje tkačke umetnosti Srednjeg istoka. Tako se na tkanim ćilimima različitih etničkih grupa Irana i susednih zemalja pominje motiv lale (motiv laleh abrassi) kao vrlo čest ornament na bordurama.[8] Motiv je vrlo stilizovan u obliku kvadrata sa stepenastim ivicama koji se ponavlja i oivičen je cik-cak linijama. Pojednostavljenje lale kao ornamenta u bordurama, ali i središnjem polju, na pirotskim ćilimovima izvedeno je na više načina i u nekim slučajevima realističnije od motiva sa ćilimova iz Irana, ali na sličan način govori o lali kao pratećem ornamentu uklopljenom uz „glavne šare”.

Priče o pojedinačnim ornamentima mogu da pruže uvid u kompleksnost razvoja narodne umetnosti. S druge strane, lepota i posebnosti ovakve vrste ukrasa postaju važne u sklopu značaja ove vrste tekstilnih predmeta kao dela života i kulture određene zajednice.

Ilustracija I

Ilustracija II

Ilustracija III

Ilustracija IV

Ilustracija V