Nevelika po obimu, studija Koreodrama u Srbiji u 20. i 21. veku: rodna perspektiva dr Vere Obradović Ljubinković (1966), redovne profesorke Fakulteta umetnosti Univerziteta u Prištini, deo je doktorske disertacije koju je autorka odbranila na ACIMSI Centru za rodne studije Univerziteta u Novom Sadu 4. juna 2016. godine pred komisijom u sastavu: dr Gordana Duhaček, dr Svenka Savić, mentorka, dr Svetozar Rapajić i dr Vladislava Gordić Petković. Čvrste organizacione strukture, jasnim i preciznim jezikom, studija, iz ugla teorije roda, jezgrovito pristupa fenomenu moderne igre, odnosno koreodrame, njenim najznačajnim stvarateljkama u Srbiji – stožerima afirmacije umetničkog stvaralaštva žena.

Na samom početku, jasno se uočava precizna podela poglavlja studije dr Vere Obradović Ljubinković. Monografiju Koreodrama u Srbiji u 20. i 21. veku: rodna perspektiva čine: „Uvod“, najobimniji segment o pojmu koreodrame, umetničkim uticajima i stvarateljkama, zatim „Diskusija ili razmatranje fenomena koreodrame“, „Zaključak“, „Literatura“ i „Dodaci“, među kojima su i naslovnica časopisa „Der Tanz“ i plakat za 18. Bitef. Vredno je izdvojiti, unutar „Uvoda“, segment o komparativnoj analizi stvarateljki koreodrame u Srbiji u kontekstu pitanja i odnosa prema braku, porodici, telu, (auto)poetici koreodrame, uticaju prosvetiteljskih ideja (samo)obrazovanja i potonjim sledbenicama moderne igre u Srbiji.[2] Takođe, naročito su dragoceni, postupno izrađeni i sistematično organizovani, biogrami četiri koreografkinje, igračice i pedagoškinje čije stvaralaštvo predstavlja analizirani korpus monografije, a to su: Maga Magazinović (1882–1968), Smiljana Mandukić (1908–1992), Nada Kokotović (1944) i Sonja Vukićević (1951).

U komparativnoj analizi, autorka pronicljivo zapaža da se u 20. veku slobodnim, modernim plesom bave uglavnom žene, te metodološki pristup iz perspektive roda znatno određuje jedan od značajnih ciljeva studije – afirmacija doprinosa žena u domenu umetnosti igre. Studija očevidno podrazumeva izrazito jasnu sistematizaciju i (re)interpretaciju prikupljenih, donedavno rasutih, podataka iz brojnih izvora, literature i periodike o kontinualnom razvoju koreodrame u Srbiji tokom 20. i u 21. veku, i to u kontekstu delovanja svetskih koreografkinja, poput Isidore Dankan (Isadora Duncan), Marte Grem (Martha Graham), Pine Bauš (Philippina „Pina“ Bausch). Nasuprot klasičnom baletu kao „strogoj“ formi ilustrativnosti i dekora, koreodrama kao „meka“ forma, podložna improvizaciji i slobodi, stremi samospoznaji i individualizmu.

Pre pristupa pojedinačnim korpusima koreografkinja, razumevši koreodramu kao „univerzalni, društveno-pozorišni, odnosno estetski, antropološki, sociološki, pa i psihološki fenomen“,[3] autorka pokušava da pruži vlastitu definiciju koreodrame kao semiotičke scenske prakse koja se služi kombinacijom verbalnog i znatno većeg udela neverbalnog, pri čemu obični pokreti stiču estetska svojstva. Kao što će u epiloškom razmatranju fenomena koreodrame naglasiti, u razjašnjavanju pojma autorka nalazi korene koreodrame u dionizijskoj teatrologiji i sagledava je kao ritualnu igru koja obuzima telo i um, ničeanski, kroz prizmu dijalektičkog pomirenja apolonijskog i dionizijskog principa. Iako naglašava da je koreodrama bila sastavni deo opera, a potom postala autonomna, autorka ističe njenu ritualnu etiologiju, no, začudno, bar u svojoj monografiji kao sažetoj verziji disertacije, ne razjašnjava i njenu etimologiju.[4] I pored modifikacija spoljašnjeg tipa, uticaja italijanske commedia dell'arte i osobenog žanra baleta-pantomime (ballet d'action), usled krize klasičnog baleta, koreodrama se paradigmatski uspostavlja u ekspresionističkom nemačkom plesnom teatru 20. veka (Tanztheatar) kao teatar pokreta, fizički teatar, plesno pozorište, plesna drama.

Autorka monografije postupno uvodi čitaoca u svaki ponaosob opus četiri koreografkinje uz nezaobilazan biografski kontekst. Novu formu plesnog teatra Mage Magazinović autorka naziva epsko-patriotskom koreodramom, ističući dvostruki pionirski poduhvat koreografkinje – borbu za ravnopravnost koreodrame sa drugim formama i borbu za ravnopravnost žena u patrijarhalnoj sredini, odnosno najjasnije usvajanje feminističke misli isticanjem značaja pedagoške ideje i umetnosti kao sredstva izražavanja subjektiviteta. Shvatanje moderne igre kao izražavanja života u slobodnom prostoru, autorka pronalazi i kod Smiljane Mandukić čija umetnost pokreta sažima vajarstvo, slikarstvo, poeziju i muziku. Ideju povezanosti slobodne igre i žene Magazinovićeva i Mandukićeva dele, dok se Magazinovićeva oslanja na grčko obrazovanje i shvatanje tela,[5]Mandukićeva preuzima estetiku euritmije kao duhovnog izraza u fluidnosti telesnog pokreta. Termin koreodrame autorka vezuje isključivo za rad Nade Kokotović, čiju plesnu dramu, kao i u slučaju Sonje Vukićević, naziva političkom koreodramom. Kod obe savremene koreografkinje autorka zapaža snažan antiratni stav i performativnost tela kao življene istorije, autentičnog tela, razodevenog i oslobođenog, mislećeg i estetski osvešćenog.

Pored tumačenja koreodrame kao simbioze ničeanske dihotomije, autorka iznosi i dve teorijski zanimljive opservacije. Najpre, autorka tumači igru, u maniru Rolana Barta (Roland Barthes), kao telesnu „skripciju“ koja nastaje i nestaje u prostoru, a gramatiku tela upoređuje sa pismom (l'écriture). Nadalje, kao sintetički oblik umetničke prakse, koreodrama je dvostruko određena: kao znak, semiotika tela i kao intentio corporis, motiv tela i njegova intencionalnost koja nastaje u ukidanju dihotomije duha i telesnosti, u dijalektičkoj kretnji bića, corpus mobile, odnosno „čiste destilovane misli“ i tela.

Studija Koreodrama u Srbiji u 20. i 21. veku: rodna perspektiva Vere Obradović Ljubinković suvislo ispituje fenomen koreodrame kao opšteg, a opet duboko ličnog jezika tela bez erotskog predznaka u kontekstu života i dela četiri koreografkinje. Analiza konkretnih poetika stvarateljki koreodrame, kao i samog određenja hibridnog žanra, varira između spoljašnjeg i imanentnog pristupa, pri čemu autorka ne zalazi u dubinsku analizu. Verovatno usled fragmentacije teksta disertacije, monografija, u manjoj meri, nužno trpi određene nedostatnosti i pritom zadržava akademski diskurs. Svakako, monografija predstavlja punu afirmaciju stvarateljki koreodrame na prostoru Srbije i vredan uvod u koreodramski izraz kao par excellence filozofski i estetski fenomen koji ispituje sociološka, politička i, u najširem smislu, antropološka pitanja.