Jelena Anđelković Grašar zaposlena je na Arheološkom institutu u Beogradu, gde je trenutno u zvanju više naučne saradnice. Doktorirala je 2016. godine na Odeljenju za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, odbranivši doktorsku disertaciju pod naslovom Slika žene u vizuelnoj kulturi rane Vizantije na prostoru centralnog Balkana. Istraživanje koje je sprovela u okviru svoje teze iniciralo je nastanak knjige Femina Antica Balcanica. Ova monografija, objavljena 2020. godine, prva je u nizu izdanja posvećenih ženama u antici, u okviru edicije FeminAntika izdavačke kuće „Evoluta“, dok je suizdavač Arheološki institut u Beogradu.
U knjizi su analizirani pojedini elementi vizuelne kulture kasnoantičke epohe s ciljem boljeg razumevanja položaja i uloge žena u tom periodu. Obrađene su tri kategorije ženskih prikaza u različitim umetničkim formama – slike carica, portreti „običnih“ žena i predstave božanskih žena (paganskih boginja i Bogorodice). Kroz ova tri polja istraživanja autorka je analizirala simboliku prikaza i percepciju žena od strane njihovih savremenika kako u pisanim izvorima tako i u umetnosti. Slike žena takođe su posmatrane kao sredstvo komunikacije, koje je brižljivim odabirom detalja, vrste prikaza i predmeta na kome se javlja imalo za cilj da gledaocu prenese željenu poruku. Materijal obrađen u knjizi potiče s teritorije današnje Srbije i susednih zemalja, a hronološki okvir istraživanja je period od IV do početka VII veka.
Sâm izgled korica knjige (različite nijanse roze boje, glava mermerne skulpture boginje Venere, žena u naslovu i žena kao autor) nagoveštava nameru autorke da preispita stereotipe o ženama koji postoje još od antike. Knjiga je napisana na srpskom jeziku, latiničnim pismom, s rezimeom na engleskom jeziku. Sastoji se od šest poglavlja, bibliografije, opsežnog indeksa imena, pojmova i mesta; ilustrativne priloge čine fotografije u tekstu, kao i karte i grafikoni na kraju knjige.
U uvodnom poglavlju autorka, nakon istorijata istraživanja, definiše metodološki, prostorni i vremenski okvir svoje studije, opisuje istorijske i religijske prilike u periodu koji knjiga obrađuje i osvrće se na osnovne odlike portreta u kasnoantičkoj umetnosti.
Drugo poglavlje, pod naslovom Žena-carica, donosi detaljne opise i analizu predstava nekoliko istaknutih carica. Slike carica neizostavno su bile vezane za političku propagandu i promociju carske porodice, pa u ovom poglavlju autorka razmatra njihovu ulogu u carskom kultu i politički uticaj koji su imale kao majke ili supruge vladara.
Treće poglavlje, Žena u javnom i privatnom prostoru, posvećeno je prikazima „običnih“ žena. Posebna pažnja posvećena je sepulkralnoj umetnosti i fresko oslikanim grobnicama. Utvrđeno je da se obična žena u umetnosti javlja kao supruga, majka ili individualna figura, a najčešće u ulozi gospodarice grobnice ili sluškinje u funerarnoj procesiji.
Četvrto poglavlje, pod naslovom Božanska žena i majka, obrađuje predstave paganskih ženskih božanstava grčko-rimskog panteona. Autorka smatra da su u kasnoantičkoj umetnosti najčešći prikazi ženskih božanstava majčinskog ili zaštitničkog tipa (poput Venere ili Viktorije), koja se zbog svojih specifičnosti zadržavaju u vizuelnoj kulturi ovog turbulentnog perioda, uprkos pojavi nove dominantne religije – hrišćanstva.
Peto poglavlje, Bogorodica, prati pojavu predstava Bogorodice ili Orante u rimskoj umetnosti. Prikazi koji potiču sa teritorije Srbije javljaju se tek od VI veka, a u okviru centralnog Balkana nalaze se isključivo na prostoru Dardanije.
U zaključnom poglavlju s dovitljivim naslovom Žena, majka, carica, autorka rezimira rezultate analize materijala predstavljenog u prethodna četiri poglavlja. Razmatra pojavu određenih motiva u umetnosti, od praistorije do antike, kao i njihov uticaj na prikaze žena u kasnoj antici. Jačanje političke moći žena u carskoj porodici kasne antike ističe ih u prvi plan, pa je primetan porast broja njihovih portreta. Carice su često oslikavane kao savladarke svojih sinova ili supruga, a ponekad bi njihov lik bio formiran po uzoru na božanske žene. „Obične“ žene su prikazivane i s individualnim portretnim karakteristikama, ali češće po ugledu na carice, u zavisnosti od poruke koju slika nosi i medija na kome se javlja. Autorka opravdano zaključuje da je formiranje prikaza sve tri kategorije žena u kasnoj antici primarno bilo uslovljeno verskim promenama, ali takođe i specifičnim istorijskim prilikama.
Knjiga predstavlja plod višegodišnjeg rada dr Jelene Anđelković Grašar na temi prikaza žena u kasnoantičkoj umetnosti. Osnovna ideja monografije jeste analiza rodnih i društvenih uloga žena na osnovu vizuelnih svedočanstava. Ova studija prevazilazi okvire deskriptivnog publikovanja materijala i suvoparnog iznošenja istorijskih činjenica. Slike žena su obrađene ne samo u okviru umetničke analize, već i u odnosu na istorijski trenutak u kome su nastale, vrstu i kontekst nalaza. Pri obradi obimnog korpusa raznolike građe autorka upoznaje čitaoce s feminističkim teorijskim i metodološkim pristupima u proučavanju žena u prošlosti. Ovakvim pristupom ona doprinosi razumevanju manje poznatih aspekata kasnoantičkog društva, ističe važnost istraživanja uloga žena u javnoj, privatnoj i kultno-religijskoj sferi, i smešta ovu temu u žižu savremenih naučnih tokova.
Osim značaja za stručnu javnost, monografija Femina Antica Balcanica približava naizgled usko stručnu tematiku široj publici. Svojim zavodljivim stilom pisanja, slikovitim pregledom umetničkih motiva, zanimljivim činjenicama iz privatnih života carica, autorka je uspela da na prijemčiv način prikaže kasnoantičko društvo i razbije stereotipe o ženama ove epohe. Grafički prilozi su brojni i u potpunosti dopunjuju osnovni tekst monografije; uprkos tome, primetan je slabiji kvalitet pojedinih fotografija. S obzirom na to da osnovnu građu ove studije čine upravo vizuelna svedočanstva, fotografije u boji, većih dimenzija i bolje rezolucije, predstavljale bi značajno poboljšanje, koje ćemo, nadajmo se, videti već u sledećem izdanju.