„Akademska knjiga“ iz Novog Sada, u saradnji sa srednjom školom „Svetozar Miletić“, objavila je knjigu Ženska čitanka, koju je priredila Vera Kopicl, profesorka srpskog jezika i književnosti u pomenutoj srednjoj školi i osnivačica i programska urednica Međunarodnog video festivala VideoMedeja. Ženska čitanka nastala je kao rezultat rada u okviru projekta koji je pokrenula Nemačka organizacija za tehničku saradnju GIZ (Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit [GIZ] GmbH), a njeno objavljivanje podržala je organizacija „Deutsche Zusammenarbeit“.[2]

Struktura knjige delimično opravdava žanrovsko određenje iz njenog naslova: nalik čitankama za osnovne i srednje škole, i ova čitanka se sastoji od izbora iz književnih tekstova i izbora iz interpretativnih tekstova. Zatim, poštuje se hronološka organizacija tekstova kakva je zastupljena u čitankama za školu: književni tekstovi uvršteni u Žensku čitanku obuhvataju odlomke iz dela spisateljica srednjovekovne književnosti (Jefimija i Jelena Balšić), spisateljica iz perioda prosvetiteljstva (Eustahija Arsić), romantizma (Milica Stojadinović Srpkinja) i realizma (Draga Gavrilović), te modernističke (Danica Marković, Isidora Sekulić, Anđelija Lazarević) i savremene književne tekstove (proza: Svetlana Velmar Janković, Gordana Ćirjanić, Mirjana Novaković, Milica Mićić Dimovska; poezija i proza: Judita Šalgo, Radmila Lazić, Nina Živančević; poezija i drama: Vida Ognjenović, Biljana Srbljanović, Milena Marković). Pored dela osamnaest navedenih autorki, u Ženskoj čitanci se nalaze i pesme Desanke Maksimović, koje za razliku od dela ostalih književnica pobrojanih u uvodniku Vere Kopicl nisu smeštene u određeni istorijski period. Književnim tekstovima pojedinačnih autorki prethodi kratka biobibliografska odrednica, kojom se upućuje na osnovne podatke o životu i delu autorke, kao i na internet stranice na kojima se može dobiti više informacija.[3] Izbor iz dela svake autorke propraćen je jednim tumačenjem (u pitanju su odlomci iz raznovrsnih, najčešće kritičkih, tekstova), kao i nevelikim spiskom preporučene sekundarne literature. Treba skrenuti pažnju na činjenicu da su svi kritički tekstovi preuzeti iz drugih, ranije objavljenih, publikacija.

U uvodniku od svega jedne i po strane, Vera Kopicl navodi kriterijume prema kojima su birani kako (savremeni) književni tako i kritički tekstovi. Kada je reč o savremenim književnim tekstovima, izbor pesama, recimo, Nine Živančević opravdan je „ekskluzivnim iskustvom svetske umetničke scene“, dok se značaj drama Biljane Srbljanović ogleda u tome što su „svetski poznate“. Čini se, ipak, da književne nagrade predstavljaju najvažniji kriterijum, posebno one koje priređivačica smatra najprestižnijim, poput NIN-ove, Sterijine, Disove, te nagrade „Desanka Maksimović“. Uz to, dodaje se da su neke književnice same odabrale odlomke iz svojih dela za Žensku čitanku, ali i kritičke tekstove za koje su smatrale da nude najbolje tumačenje njihove poetike. Kritički tekstovi, koje u Ženskoj čitanci potpisuju isključivo žene, birani su „na osnovu doprinosa novim i drugačijim čitanjima, ali takođe i kao slika mogućih pristupa umetničkom delu, od biografskog, autopoetičkog i fenomenološkog do komparativnog i strukturalnog“.[4]

O pretpostavljenoj čitalačkoj publici Ženske čitanke saznajemo iz nevelikog pogovora Vesne Jarić, u kom se tvrdi da je u pitanju „omaž ženskom književnom stvaralaštvu sačinjen u edukativne svrhe, za đake srednjih škola“.[5] Na pitanje o čitalačkoj publici nadovezuje se i pitanje o funkciji jedne ovakve knjige u obrazovnom sistemu. Odgovor na to pitanje nalazimo u „Uvodniku“ Vere Kopicl: „[Ženska čitanka] može da se koristi kao priručnik ili dopuna postojećim udžbenicima, u zakonski dozvoljenom obimu od 30 odsto mogućih promena individualnih planova rada“.[6] Drugim rečima, profesori srpskog jezika i književnosti mogu da u unapred propisane nastavne programe unesu pojedine književne tekstove autorki iz Ženske čitanke, razume se, u propisanom obimu.

Nakon pažljivijeg čitanja ove – nesumnjivo s dobrom namerom sačinjene – knjige, javlja se nekoliko pitanja i problema. Prvo, pitanje žanra: da li je u pitanju priručnik ili hrestomatija (inače relativno dostupnih) književnih i kritičkih tekstova? Drugo, kome je knjiga namenjena: đacima i/ili profesorima? Treće, da li je knjiga namenjena svim srednjim školama u Srbiji ili samo srednjim ekonomskim školama koje su učestvovale u GIZ VET projektu? Ova pitanja ukazuju na probleme koji se prevashodno tiču (ne)jasnog koncepta knjige i, posledično, njegove manjkave realizacije. U tom svetlu, izbor književnih tekstova pokazuje se kao sekundaran problem, jer je kao i svaka druga selekcija zasnovan na subjektivnom sudu, koji se legitimiše manje ili više opravdanim kriterijumima. Preciznije rečeno, okvir za tumačenje književnih dela i sama tumačenja važniji su za nastavu književnosti od izbora književnih tekstova koji se tumače.

U „Uvodniku“ Ženske čitanke ističe se da je u pitanju priručnik. Međutim, ako je to tačno, onda tom priručniku nedostaje jasan teorijski/kritički/pedagoški okvir unutar kog bi se definisali pojmovi poput pola/roda, ženske književnosti odnosno pisma, feminističke (književne) kritike, ginokritike, kanona itd., a potom objasnila njihova uloga i značaj u nastavi književnosti. Većina navedenih pojmova pominje se u kritičkim tekstovima u Ženskoj čitanci. No, žanrovska raznovrsnost ovih tekstova (od naučnih tekstova (pre)opterećenih teorijskim aparatom, pisanih za naučne časopise i namenjenih relativno malobrojnoj stručnoj čitalačkoj publici, preko jasnih, preglednih tekstova o pojedinim autorkama i prikaza pojedinih knjiga iz dnevnih novina, do intervjua i autopoetičkih iskaza) ne obećava sistematično i jednostavno objašnjene pojmove, niti ukazuje na njihovu spregu sa nastavom književnosti.

Kada imamo u vidu da feministička kritika i teorija, kao i teorije roda, nisu deo (zvaničnog) kurikuluma dodiplomskih studija iz srpskog jezika i književnosti, to jest, da ne postoje kursevi pod nazivom „Feminizam i književnost“ ili, pak, „Rod i književnost“ na navedenim osnovnim studijama, postavlja se pitanje na osnovu kojih znanja profesori u srednjim školama mogu smisleno da koriste Žensku čitanku.[7] To pitanje postaje još kompleksnije kada je reč o đacima.[8]

Nameće se jednostavno pitanje: zašto teoretičarke i književne kritičarke nisu pozvane da namenski napišu tekstove o izabranim književnicama, i to tako da se ti tekstovi obraćaju profesorima i đacima srednjih škola (to jest, da pruže istorijski kontekst, primeren teorijski aparat, metodologiju itd.)? Takva čitanka mogla bi da bude istinski subverzivna u kontekstu domaćeg obrazovanja jer bi nasuprot većini postojećih udžbenika uzela u obzir činjenicu da učionice i škole čine stvarne osobe sa stvarnim potrebama i problemima na koje književnost, odnosno tumačenje književnih dela, ponekad može da dā odgovor ili, makar, ponudi utehu. Konačno, takva čitanka bi otvorila prostor da akademske radnice svoja znanja o književnosti koje pišu žene (svesno) usmere tamo gde ona najviše nedostaju: ka učionici.