Zbornik radova Valorizacija razlike nastao je kao plod truda da se od zaborava i nepravednog naučnog tretmana sačuva prva srpska romansijerka Draga Gavrilović (1854-1917). Svetlana Tomić je glavna urednica ovog zbornika i jedna od organizatora naučnog skupa održanog u Srpskoj Crnji 2012. godine, s ciljem da se započne sistematičnije književno-teorijsko bavljenje navedenom autorkom.
Valorizacija razlike Dragi Gavrilović prvi put daje zasluženo mesto u srpskoj književnosti i pruža preciznu kritičku artikulaciju značaja njenog dela. Ipak, ta prvobitna intencija prevaziđena je opsegom problema koje zbornik pokreće, i na koje vrlo odlučno nudi odgovore. Naime, preko analize srpske kulture tog vremena, analizirana je i kritikovana kako politika današnje srpske književne istorije i njene metodologije, tako i specifična moralna (ne)odgovornost intelektualaca prema kulturnoj baštini. Iz navedenih razloga, ovaj zbornik otvara mnoga važna pitanja za srpsku nauku o književnosti; revalorizuje akademski kanon srpske istorije, daje značajan uvid u sociološku i kulturnu situaciju toga perioda, iz perspektive ginokritike i feminističke kritike sagledava pozicije prvih srpskih književnica, te daje emancipatorski putokaz za buduća istraživanja.
Predgovor urednice Svetlane Tomić pruža vrlo jasan i detaljan pregled neobične književne sudbine koju je Draga Gavrilović imala do danas. Autorka ilustrativno prikazuje nastanak zbornika; naglašava time niz problema koji prate proučavanje književnica iz prošlosti, zaključujući da je ono i danas bez reda i sitematskog pristupa. Činjenica da su rukopisi Drage Gavrilović, koja je objavljivala od 1884. do 1900. godine, prvi put bili izdati u Sabranim delima tek 1990. godine zaslugom Vladimira Milankova, i da joj sve do danas nije bila posvećena institucionalizovana naučna kritika i pažnja, ukazuje na pionirski aspekat ovog zbornika i rada saradnika koji su u njemu imali udela.
U skladu s položajem Drage Gavrilović u našoj književnosti, sadržaj zbornika bio je uslovljen idejom da se osvetle istorijski uslovi stvaranja i recepcije, ali i da se šira publika upozna sa osnovnim kvalitetima njenog pisanja. Zbornik je podeljen na dva glavna dela. Prvi deo čini skup naučnih tekstova koji prvenstveno putem feminističke kritike, teorije roda i naratoloških analiza pokušavaju da ukažu na emancipatorski karakter misli Drage Gavrilović i ne vrednost njenog pripovedačkog talenta. U drugom delu zbornika, priložen je polemički esej Drage Gavrilović, zatim ponovo štampani feljton iz 1985. godine u kome su prvi put objavljene informacije o ovoj književnici, kao i tekstovi autora koji su najzaslužniji za njeno otkrivanje. Zanimljiv i neobičan aspekat zbornika čine tekstovi koji iz primarno nestručne književne i čitalačke perspektive pokazuju entuzijazam i svest koja je nedostajala akademskoj zajednici. Eksplicitna i elegantna kritika srpske kulture i nauke o književnosti ovog zbornika na više načina dolazi sa margine; čini se da je nađena prava mera da se teorijske i ideološke pretpostavke feminističke kritike iskoriste ne bi li se akcenat stavio na specifičnu umetničku i istorijsku individualnost Drage Gavrilović.
U uvodnom tekstu pod nazivom „Šta znači proučavati žene-pisce iz prošlosti?“ Svetlana Tomić kombinuje metode novog istorizma i feminističke književne istorije i nastoji da ukaže na intelektualnu i moralnu odgovornost istraživača u rasvetljavanju ženske književne i kulturne istorije. Na primeru Drage Gavrilović, ona ne samo da pruža važna uputstva za književno teorijski i metodološki okvir istraživanja, već ukazuje i na izvesne emancipatorske i liberalne ideje prvih učiteljica-književnica koje su se tokom poslednjih decenija 19. veka suprotstavljale dominantnom kulturno idejnom poretku. Tomićeva naglašava važnost prepoznavanja činjenice da su kreatori akademskog kanona takođe i kreatori kulturnog sećanja, iz koga je ova autorka bila nepravedno isključena. U delima prve srpske romansijerke, koju karakteriše izrazito kritička, feministička, humanistička i pluralistička misao, Tomićeva ukazuje na pokušaj razotkrivanja ovih mehanizama koji su i u tadašnjoj književnoj i intelektualnoj praksi bili prisutni. Ignorisanje Drage Gavrilović, zaključuje Svetlana Tomić, nanovo nas suočava s borbom intelektualizma i pseudointelektualizma koje je ona još tada definisala kao žarišni problem srpskog društva.
Tekst poljske srbistkinje Magdalene Koh „Projekat: emancipacija, Draga Gavrilović i srpski feministički esej“, značajan je jer se osim žaljenja zbog nepravednog zanemarivanja Drage Gavrilović ističe i pozitivni aspekat takvog stanja, budući da je time izbegnuta stereotipizacija koju su doživele druge srpske autorke iz tog perioda. Ovi propusti su, paradoksalno, omogućili plodonosnu i svežu primenu savremenih rodnih teorija i analiza narativnih strategija. Magdalena Koh oglede Drage Gavrilović vidi kao nezaobilaznu nit u razvoju srpskog feminističkog eseja, žanra za koji smatra da na pravi način prikazuje postajanje ženom u okvirima diskursa. Glavne teme analiziranih eseja jesu emancipacija žena kroz obrazovanje i rad, s ciljem da se ostvari konačna ravnopravnost. Međutim, ravnopravnost je moguća samo kroz prethodnu promenu slike koju muškarci imaju o ženi i kroz proces vaspitanja dece. Draga Gavrilović pokazuje visoku svest o istorijskom i društvenom kontekstu u kome stvara, kao i poznavanje strukture recepijenata, te u projekat prosvećivanja uključuje čitav narod. Čitajući ih kao pokušaje destabilizacije starog misaonog poretka, Magdalena Koh eseje ove posvećene učiteljice, koja u najvećoj meri predstavlja ženski glas svog doba, ocenjuje kao primer hrabrog, kritičkog i polemičkog mišljenja.
Gordana P. Stojaković u tekstu „Draga Gavrilović: prilog za istoriju stvaranja novih rodnih uloga u srpskom društvu 19. veka“ uporedno analizira specifičnu ulogu u nizu emancipatorskih tekstova srpskih književnica i ističe važnost ove autorke koja je prva dala realnu sliku ženskog položaja u svakodnevnom životu. Iako je tada obrazovanje žena bilo opšteprihvaćeno, autorka teksta naglašava probleme u primenljivosti tih ideja i ističe analizu Drage Gavrilović koja nudi konkretna rešenja, prvenstveno kroz perspektivu moralnih obaveza u okviru braka i porodice. Putem detaljne analize eseja koji je objavljen u nastavku zbornika ovaj tekst nas još jednom upućuje na značaj duboke uronjenosti Drage Gavrilović u način života svojih sunarodnika, što doprinosi istorijskoj rekonstrukciji položaja žena u srpskom društvu.
Kristina Stevanović u radu pod nazivom „Status i (ne)mogućnosti pripovedačica i naratera u prozi Drage Gavrilović – naratologija u službi ženske solidarnosti“ ističe novi identitet junakinje koja samosvesno i kritički preispituje stvarnost. Analizom pripovedaka i romana, autorka prikazuje kojim narativnim strategijama se Draga Gavrilović opire dominaciji patrijarhalnih normi i idealu hegemonog maskuliniteta. Stevanovićeva navodi da ona putem satire i jasnih komentara, te primenom suptilnih narativnih strategija i promenom fokalizacije, pokušava da ogoli mehanizme moći i na taj način upozori i pouči ženski deo čitalačke publike. Draga Gavrilović je u ovom radu viđena kao autorka sa visokom svešću o naraciji i rodnim problemima, koja se, po rečima Kristine Stevanović, trudila da ženskom glasu pribavi pripovedački autoritet.
Poslednji tekst u okviru naučnih članaka jeste rad Bojane Anđelić „Likovi učiteljica u prozi Drage Gavrilović: poredbeni okvir sa likovima učiteljica kod Svetolika Rankovića i Jovana Dobrijevića-Sirotice“. Odlikuje ga komparativni pristup u proučavanju toposa srpskog realizma – seoske tematike. Za razliku od navedena dva autora iz naslova, kod Drage Gavrilović se, po mišljenju autorke, javlja nova slika učiteljskog života. Prvi put je obuhvaćen proces obrazovanja žene, kao i formiranje samostalnog ženskog karaktera koji ne podleže uticajima sredine, već se bori za svoj intelektualni i životni integritet. Osim što zaključuje da junakinja Devojačkog romana Drage Gavrilović, u poređenju sa ženskim likovima iz muških pera, ima najviše emancipacijske samosvesti, tekst Bojane Anđelić značajan je zbog komparativnog metoda kojim se stiče uvid u razlike percipiranja rodnih kategorija i stereotipa u srpskom realizmu.
U okviru drugog dela zbornika, sastavljenog od priloga, nalazi se esej Drage Gavrilović „Zašto deca ne poštuju svoje roditelje, onako kako bi trebalo?“, objavljen prvi put nakon 1893. godine. U ovom tekstu se preko pedagoško-prosvetiteljske tendencije ukazuje na ključne probleme u vaspitanju dece, koji su samo produžeci problema među supružnicima, te na taj način tematski zadiru u deo korpusa feminističke problematike. Insistirajući na ljubavi i poštovanju kao osnovnim uslovima za sklapanje braka, Draga Gavrilović suptilno ističe žensku ravnopravnost i važnost uloge žene u kontekstu emancipacije celog društva. Čini se da je ovaj tekst dobar urednički izbor jer pokazuje neke ključne aspekte njene misli, ali daje i uvid u slikovitost opisa kojima se autorka služi ne bi li čitalačkoj publici približila svoje stavove. Na taj način zbornik je upotpunjen i glasom same Drage Gavrilović kojoj je ostavljen prostor da sama progovori o važnosti i vrednosti sopstvenog dela.
U nastavku zbornika nalazi se tekst Milorada Antonića „Kako je 'došla' Draga“, o njegovom otkriću i trudu da sakupi što više informacija, kao i feljton iz 1985. godine pod nazivom Devojački roman iz 1889. godine, u kome je Antonić, u saradnji s koleginicom Miljanom Laketić, prikazao ilustrativne odlomke iz romana i ukazao na značaj Drage Gavrilović. Iako dat u citatima i parafrazama, deo njenog romana svedoči o važnosti ovog dela koje pitko i jednostavno uvodi nove sadržaje u srpski književni niz. Takođe, ponovo su objavljeni i manje poznati radovi Vladimira Milankova „Ka prvoj srpskoj romansijerki“ i Ljubomira Popova „U spomen Dragi Gavrilović“, koji na detaljan način rekonstruišu činjenice iz njenog života i stvaralaštva. Drugi deo zbornika u celini uspeva da upotpuni sliku statusa Drage Gavrilović u srpskoj istoriji i kulturi, nadovezujući se na prvi deo u kome je uspešno dat krtitičko metodološki legitimitet višegodišnjem istraživanju koje je započeo Milorad Antonić.
Čini se da je ovaj zbornik važan kao pionirski poduhvat u proučavanju dela Drage Gavrilović jer na pravi način pozicionira njen opus u okviru istorije srpske književnosti. Putem preispitivanja, kako tadašnjih tako i savremenih tendencija srpske nauke o književnosti, zbornik otvara prostor za dalja proučavanja i za stvaranje jedne proširene i objektivnije istorije kulture i književne tradicije u kojoj će ženski autori moći da dobiju zasluženo mesto. Međutim, da bi se to realizovalo na širem planu potrebno je posvetiti im ozbiljan i sistematičan naučni rad. Zbornik Valorizacija razlike otvara taj prostor putem različitih metodologija i pristupa, koji se na pravi način međusobno dopunjuju, naglašavajući važnost Drage Gavrilović kao specifične književne pojave koja oslikava celokupnu sprsku kulturu. Njeno delo ne samo da daje nov uvid u početak intelektualne i spisateljske prakse srpskih žena, već demistifikuje i razotkriva ideološke mehanizme koji vladaju u nauci o književnosti i danas. Draga Gavrilović se, paradoksalno, kao zamalo zaboravljena emancipatorska i marginalizovana figura, vraća kao simptom srpske kulture – da još jednom progovori o istim problemima kojih se ta kultura još uvek nije oslobodila. U tom kontekstu, ovaj zbornik nije samo značajan kao početak konstituisanja novog istorijskog niza, već i kao važan kritički korak u emancipaciji koja je i danas neophodna srpskoj književnoj nauci kada su u pitanju njene nepravedno postavljene margine.