Navigacija

Žarka Svirčev
Filološki Fakultet
Univerzitet u Beogradu

Ka istoriji srpske ženske književnosti

Žena u srpskoj književnosti / Slavica Garonja Radovanac. – Novi Sad : Dnevnik, 2010 (Novi Sad : Dnevnik). – 404 str. ; 21 cm. – (Edicija Legat ; knj. 7) ISBN 978-86-7966-032-9

Srpska književna istoriografija dugo je iščekivala zaokruženiji nacrt ženske književne tradicije. Tako koncipirane studije do sada su bile napisane na stranim jezicima (C. Hawkesworth Voices in the Shadows i M. Koch …kiedy dojrzejemy jako kultura…Twórczość pisarek serbskich na początku XX wieku (kanon – genre – gender)). Stoga je Žena u srpskoj književnosti Slavice Garonje Radovanac književnoistorijski događaj par excellence. S. Garonja Radovanac u sedamnaest sabranih studija daje obuhvatniji pregled srpske ženske prozne tradicije, osvedočavajući da prozna tradicija uistinu postoji (u šta se sumnjalo), dakle, da nije niz slučajnosti ili slučajeva, nego kontinuirani niz stvaralačke prakse. U studijama je istovremeno prisutna i reaktuelizacija i prevrednovanje „utuljene baštine“ i čitanje etabliranih autorki u novom ključu. Autorka je paralelno razmatrala prozne opuse ili određene segmente pojedinih spisateljica i same spisateljice međusobno u komparativnoj perspektivi, pružajući poetičku panoramu ženske proze. U obe istraživačke ravni uočljive su autorkina analitička veština i utemeljenost, inovativnost u pristupu i nadahnutost izraza.

Dominantan princip organizacije studija je hronološki (šest sekcija), koji, međutim, istovremeno reflektuju i etape razvoja proznog stvaralaštva, njegovu stilsku heterogenost tj. orijentacije i tematsku bliskost. Pogled u 19. vek donosi studije posvećene dnevničkim, putopisno-epistolarnim i romanesknim ostvarenjima Anke Obrenović, Milice Stojadinović Srpkinje, Drage Dejanović i Jelene Dimitrijević. U okviru istraživanja ostvarenja srpskih književnica prve polovine 20. stoleća razmatra se prozni opus Leposave Mijušković, Milice Janković, Danice Marković i roman-prvenac Isidore Sekulić. Međuratni ženski roman objedinio je istraživanja romanesknih i autobiografskih radova Milice Jakovljević i Milke Žicine. Rani romaneskni radovi Grozdane Olujić i Dorćol Svetlane Velmar Janković otvaraju pogled u drugu polovinu 20. veka. Pobunjene žene kao književne junakinje u delima Milice Mićić-Dimovske i Mirjane Mitrović čine narednu zaokruženu celinu. Poslednje dve studije u knjizi posvećene su romanima Ane Šomlo i Gordane Ćirjanić, njihovoj usmerenosti ka evropskom romanu. Studije su uokvirene Uvodnom napomenom i Bibliografijom objavljenih radova.

Književna dela navedenih autorki Slavica Garonja Radovanac istovremeno je kulturno-istorijski kontekstualizovala i književno-estetski analizirala i vrednovala. Ispitivala je socijalne determinante koje su modelovale njihovu spisateljsku praksu i prozni izraz, kao i njihovu recepciju i (ne)pozicioniranje unutar oficijelnih istorija književnosti. U okviru metodološkog pluralizma ističe se usmerenje ka mapiranju razlike ženske u odnosu na mušku književnost, čime je u znatnoj meri proširena i obogaćena poetička slika srpske književnosti. U Uvodnoj napomeni autorka ističe da joj je cilj osvetliti prisustvo „ženskog pisma“ u srpskoj književnosti, kao i „ženskog načela“. Napomenimo da pod „ženskim pismom“ autorka ne podrazumeva francuski poststrukturalistički pristup iščitavanja „ženskog“ u sferi jezika, pri čemu žensko nije vezano za pol u biološkom smislu (l’ecriture feminine), nego, u laiciziranom smislu (nedovoljno teorijski fundirajući svoj pristup), književnost koju pišu žene. Poetičke razlike ženske proze autorka tumači drugačijom egzistencijalnom osnovom, „pogledom na svet“ spisateljica koji oblikuju „emocija, estetika i eros (rođajno načelo)“. Na temelju te pretpostavke, kao i prirode samog „ženskog načela“ (autorka ga razume kao vezanost za privatnu sferu, neposredniji kontakt sa prirodom i magijska svojstva), detektuju se i analiziraju poetički toposi ženske proze: tematsko-motivski rekvizitarij, likovi, žanr (na primer, lik pobunjene žene, ženski roman, poetika svetlosti, detabuisanje erotike i patrijarhalnih mitema, rođajno načelo kao suština ženskog bića). U svetlu autorkinog razumevanja „ženskog načela“ valja razumeti i njen odabir junakinja ženske prozne tradicije, odnosno izostavljanje pojedinih (na primer, Biljane Jovanović ili Judite Šalgo). Priča o ženskim proznim tradicijama, tek čeka svoje istraživače/ice.

Značajan doprinos izučavanju ženske književnosti leži i u činjenici da ona nije getoizirana, nego je predstavljena kao integralni deo srpske (i evropske) književnosti. U tom kontekstu autorka, sa uzornom erudicijom, interpretativnom veštinom i polemičkim darom, revidira postojeće stavove o udelu spisateljica u kreiranju tokova srpske književnosti, ukazujući na njihovu inicijatorsku ulogu u pojedinim stilskim formacijama. Međusobno sameravajući estetske vrednosti „kanonske“ i ženske književnosti autorka afirmiše umetničke kvalitete ženske proze, ali se i ne libi da iznese smele sudove koji, recimo, pretpostavljaju romane Milke Žicine eksperimentalnom romanu, ili pojedine aspekte opusa Mir-Jam inače favorizovanoj međuratnoj prozi. Kritičko sučeljavanje sa okoštalim književno-istoriografskim stavovima, koji su stvaralaštvo žena izmeštali na marginu usled ideoloških razmimoilaženja (političkih i rodnih), paradoksalno, rezultiralo je marginalizacijom domaće ginokritičke prakse. Autorka je, insistirajući na postojanju estetskih kvaliteta ženske prozne tradicije (pozivajući se na Šotrinu izjavu da kao narod volimo da bagatelišemo sve što imamo), izostavila da pruži uvid u postojanje relevantne literature o istoj. Radovi Biljane Dojčinović-Nešić, Dubravke Đurić, Jasmine Lukić, Tatjane Rosić, Svetlane Slapšak ili Vladislave Gordić-Petković nisu konsultovani, te je slika recepcije prozaistkinja i interpretativnih postignuća osiromašena. Svako ispitivanje srpske ženske književnosti danas mora da računa na postojanje kvalitativno bogate ginokritičke literature, tim pre što time može samo da dobije na sopstvenom kvalitetu.

Uvidi Slavice Garonje Radovanac o poetici srpskih prozaistkinja, kao i njihovo razmatranje unutar srpske književnosti sabrani u Ženi u srpskoj književnosti korak su bliže ka istoriji srpske ženske književnosti i predstavljaju podlogu i smernice za dalja izučavanja, otvarajući dijalog koji se može račvati u više pravaca. 

Žarka Svirčev
Faculty of Philology,
University of Belgrade

Toward the History of Serbian Women’s Writing

Žena u srpskoj književnosti / Slavica Garonja Radovanac. – Novi Sad : Dnevnik, 2010 (Novi Sad : Dnevnik). – 404 str. ; 21 cm. – (Edicija Legat ; knj. 7) ISBN 978-86-7966-032-9

Na početak stranice