Knjiga Sutra je bilo juče predstavlja reinterpretaciju nalaza autorkinog istraživanja iz osamdesetih godina o društvenom položaju profesionalno uspešnih žena u Jugoslaviji. Knjiga je autentična u pogledu nalaza iz perioda u kome je istraživanje sprovedeno, a takođe i aktuelna jer su pojave koje autorka opisuje prisutne i danas.
U predgovoru je predstavljena mlada naučnica, sociološkinja koja pokušava da pristupi nekim klasičnim sociološkim temama, poput društvenih klasa, na (tada) nov način. Kroz priču o mladoj naučnici (odnosno, samoj sebi), Marina Blagojević Hjuson prikazuje kako se feministički sociološki pristup probijao u domaćoj sociologiji, savlađujući strukturne, kulturne i akademske prepreke. Na osnovu opisa konteksta u kome je sprovedeno istraživanje i u okviru koga se odvijao proces analize, saopštavanja nalaza i zaključaka, čitalac stiče utisak da je slika o autorkinim ispitanicama ujedno i slika o samoj autorki koja je takođe morala da se suoči sa sistemskim inhibicijama i da ih savlada.
Društveni položaj profesionalno uspešnih žena Marina Blagojević Hjuson proučava polazeći od trostruke perspektive: feminističke, marksističke i sociološke. Feministički pristupi u sociologiji često mogu da budu na granici nauke i ideologije, naučnog istraživanja i aktivističkog delanja u okviru pokreta. Ovo je, međutim, uzoran primer naučnog sociološkog istraživanja iz feminističke perspektike.
Autorka ukazuje na teorijska ograničenja klasičnih socioloških stratifikacijskih pristupa koji su tretirali „žensko“ pitanje kao partikularno, za razliku od „opšteg klasnog pitanja“. Marina Blagojević Hjuson ističe da je najveći deo opštih teorijskih studija o društvenoj strukturi i stratifikaciji ignorisao značaj roda u određivanju društvenog položaja, te da su se kao elementi za osnovu društvenog položaja najčešće uzimali materijalno bogatstvo, društvena moć i prestiž. Pritom, položaj žene je često određivan na osnovu položaja muža, odnosno porodice. U cilju adekvatnog uključivanja roda u klasnu analizu potrebno je prevrednovati same kriterijume na osnovu kojih se definiše društveni položaj, ističe autorka. Prema njenom mišljenju, karakteristike rada koje žene obavljaju u velikoj meri se razlikuju u odnosu na institucionalizovan obrazac rada, „pa otuda i karakteristike njihovog društvenog položaja ne proizlaze samo iz onog dela njihovog rada koji je sličan dominantnom obrascu rada muškaraca“.
Oslanjajući se na model integracije roda u stratifikacioni model Džoan Aker (J. Acker), autorka razvija svoj rodno-stratifikacijski pristup. Ovaj model sadrži dve međusobno povezane hijerarhije muškaraca i žena, pri čemu žene i muškarci na istom stratifikacijskom nivou nisu i jednako hijerarhijski pozicionirani (položaji žena su konzistentno niži), a jaz između položaja žena i muškaraca povećava se na nižim nivoima društvene hijerarhije. Marina Blagojević Hjuson polazi od pretpostavke da društvena promocija žena u pogledu dosezanja viših društvenih položaja predstavlja njihovu dvostruku promociju – „oslobađajući ih i od restriktivnih mehanizama koji deluju na razvoj individua na nižim nivoima društvene hijerarhije i od ograničenja vezanih za njihove rodne karakteristike“. Međutim, promocija žena, prema autorkinom stanovištu, ne samo da ne smanjuje sukob profesionalnih i porodičnih uloga žena, već ga povećava. Razlog za to počiva u većoj uklopljenosti žena u društvenu ulogu na nižim nivoima društvene hijerahije, koja proizlazi iz njihove pripadnosti marginalnoj grupi. Sa druge strane, žene na višim nivoima društvene hijerarhije odbijaju da svoju rodnu ulogu prihvate kao datost, što je posledica njihovog povoljnijeg društvenog položaja. Stoga žene na najvišim nivoima društvene hijerarhije odlikuje ambivalentan položaj koji je istovremeno i oslobađajući i marginalizujući. One imaju šansu da se saomoostvare, da razviju svoje potencijale, da osvoje društvene privilegije, ali odbijajući da prihvate dominantan obrazac rodne uloge, ostaju izvan društva, na osoben način neintegrisane.
Iako su u fokusu istraživanja žene iz viših slojeva društvene hijerarhije, žene koje ne samo da su stručnjakinje, visoko obrazovane, već one koje su profesionalno uspešne, sa izuzetnim postignućima, Marina Blagojević Hjuson primenjuje pristup koji omogućava da se ta partikularna grupa sagleda u kontekstu pripadnosti celokupnoj marginalnoj grupi žena kako bi se otkrili specifični inhibirajući mehanizmi. Sistemska inhibicija predstavlja skup društvenih mehanizama koji ometaju vertikalnu pokretljivost naviše pripadnika/ca marginalnih grupa i uključuje diskriminaciju, ali i druge oblike isključivanja, poput segregacije, stereotipizacije, predrasuda ili mizoginije.
U opisanom istraživanju iz osamdesetih godina postavljen je temelj teorijskom pristupu koji Marina Blagojević Hjuson razvija kroz kasnije radove, oslanjajući se na empirijske nalaze različitih istraživanja koje je sprovodila samostalno ili u saradnji sa drugim istraživačima i istraživačicama. Reč je o osobenoj teoriji „patrijarhata u tranziciji“, ili još preciznije „patrijarhata u tranziciji poluperiferije“. Polazeći od istraživanja na kome se temelji knjiga Sutra je bilo juče, Marina Blagojević Hjuson prati tokom narednih decenija i kroz istraživanja različitog teorijskog i empirijskog fokusa, kako se kroz te procese postsocijalistčke transformacije, poluperiferijskog društva kao što je društvo Srbije, zapravo transformiše i sam patrijarhat.
Period socijalizma je često opisivan u rodnim studijama kao emancipatorski. Reč je o fazi u kojoj je ideologija otvorila prostor za žene u sferi javnog života, omogućila da se obrazuju, uključuju na tržište rada pa donekle i u političke strukture. Patrijarhat ostaje i dalje sveprisutan u sferi privatnih odnosa, ali se javni prostor otvara za žene. Međutim, nakon autorkinih opisa sistemske inhibicije u socijalizmu kao i kasnijih opisa načina na koje neoliberalni kapitalizam tretira ženske resurse, čitalac se mora zapitati da li je i promena položaja žena u socijalizmu bila podstaknuta emancipatorskim ideologijama ili potrebama sistema da obrazuje i koristi ženske resurse za procese modernizacije, kao što to danas čini neoliberalni kapitalizam za potrebe akumulacije kapitala i uvećanje profita. Nameće se pitanje: nije li onda i u vreme socijalizma u pitanju pre bila jedna drugačija vrsta „eksploatatorske“ ideologije koja je samo išla na ruku emancipaciji žena? Da li je i socijalistički sistem onda emancipovao žene samo u meri u kojoj mu je to bilo potrebno za procese modernizacije, ostavljajući netaknut patrijarhat u privatnoj sferi? Upravo autorkin koncept „sistemske inhibicije“ omogućava da se ovi odgovori pronađu i procesi razumeju. Prolaz u sferu javnog delanja i javnih postignuća je otvoren, pa čak i onih najviših profesionalnih, ali je istovremeno i kontrolisan tako da se ključni odnosi moći ne narušavaju. Sistemu su potrebni resursi žena – znanja, veštine, radna snaga, stvaralaštvo – pa ih u izvesnoj meri podstiče, ali ih istovremeno i inhibira ne bi li sprečio da se ugrozi njegova osnovna logika koja počiva na rodno nejednakoj distribuciji moći. Njemu je potrebno da otvori sferu javnog delanja za žene, da bi do tih resursa došao, ali mu u sferi privatnosti nije potrebno da naruši patrijarhat, pa ga i ne dira. Naprotiv, on je potreban jer i tu ženski resursi – rad na održavanju domaćinstva, briga o porodici – služe da omoguće reprodukciju radne snage, socijalizaciju novih generacija u skladu sa potrebama sistema. Ta sistemska inhibicija se ostvaruje podsticanjem i održavanjem nekih normi, vrednosti, ali i osobenim organizacijskim formama, praksama, protokolima.
Tokom devedesetih godina, ženski resursi su potrebni na drugom mestu i u drugačijoj formi jer je došlo do „sloma sistema“. Institucije su razorene, sistema nema, nije se uspostavio kao celovit i konzistentan, ali postoji nova elita, novi politički režim i njegova logika je drugačija od prethodnog. On se legitimiše na osnovama nacionalizma jer je potrebno da se sprovedu procesi cepanja elita, da se elite konstituišu u granicama novih, nezavisnih država nastalih na prostoru bivše Jugoslavije. Takvom režimu je potrebna i drugačija ideologija. Njemu više nije potrebna ideologija uključivanja žena u sferu javnog delovanja, jer mu tu resursi nisu potrebni (nema tržišta rada, proizvodnje, radnih mesta, institucija), već su mu potrebne žene u porodici, tamo gde se odvija opstanak, individualna reprodukcija. Taj opstanak je sada višestruko ugrožen – vodi se rat, urušava se ekonomija, nema privređivanja ni prihoda na osnovu zaposlenosti, a nema ni institucija i mera socijalne sigurnosti koje bi mogle zaštititi građane u ovakvim uslovima i obezbediti njihov opstanak i reprodukciju položaja. Taj zadatak u velikoj meri postaje zadatak žena koje su istisnute sa tržišta rada u ekonomiju domaćinstva. Marina Blagojević Hjuson te procese proučava, prepoznaje ovu pojavu i naziva je „samožrtvujućim matrijarhatom.“ Patrijarhat se transformisao, on je sada izraženiji, eksplicitniji, stvara jače granice, i biva poduprt ideologijama nacije, onima koje treba da hrane ratnu mašineriju.
Posle 2000. godine društvo Srbije ulazi u fazu intenzivnih reformi koje treba da transformišu sistem u kapitalistički. Na globalnom nivou, era je neoliberalnog kapitalizma koji ne može da se lako presadi u naše društvo, pa se uspostavlja jedan sistem političkog kapitalizma ili kapitalizma centriranog oko države. Marina Blagojević Hjuson premešta svoj analitički fokus na nove procese polazeći od teorije kapitalizma kao svetskog sistema i analizirajući forme patrijarhata i njegove transformacije koje se odvijaju na poluperiferiji značajno drugačije nego u centru. Naravno, u središtu njene pažnje su procesi na poluperiferiji, gde se nalazi i društvo Srbije. Za nju centralno pitanje nije u kojoj su meri žene uključene u elemente takvog sistema, već pitanje šta je to razvoj, kako su u razvojnim procesima korišćeni ljudski resursi i ženski resursi, i za koje svrhe. Iako je veoma kritična prema procesima koji predstavljaju nove forme eksploatacije žena, polemišući još jednom sa dominantnim pristupima kako onim usmerenim na razvoj, tako i onim usmerenim na rodne odnose, Marina Blagojević Hjuson ne sumnja u progres. Ona još jednom iskazuje nadu, kao što je to učinila i krajem osamdesetih. Ali, to je sada drugačija vrsta nade:
Nazvala bih to – nadom dugog trajanja, nadom dugog pogleda. Verujem da progres nije izgubljen kao mogućnost, koliko je zloupotrebljen kao ideja. On je udaljen od svoje suštine time što je, opet u neoliberalnom ključu sveopšte inverzije, sveden na visoko instrumentalizovan, tehniciziran i birokratizovan diskurs o rastu i „održivom razvoju”. On gubi svoju suštinu usled zamene humanističkih principa različitim „indikatorima”, graničnicima, planovima, „strategijama”. Kao što je „razvoj” postao sveden na „rast”, i kao što je kvalitet razvoja zamenjen ekonomskim rastom, tačnije rastom profita, tako je i razvoj čiji cilj treba da bude „zadovoljenje ljudskih potreba” zamenjen „upravljanjem razvojem”, koje treba da zaštiti interese multinacionalnih korporacija od država, demokratije pa i samih ljudi.